چیلله گئجه سی قدجهان دا / شب یلدا در قاضی جهان

 

 

 

چیلله گئجه سی قدجهان دا / شب یلدا در قاضی جهان

با فرارسیدن روزهای آخر پاییز کم کم صدای قدم های زمستان به گوش می رسد و مردم کم کم خود را برای به جا آوردن آداب و رسوم خاص شب آخر پاییز که در میان مردم قاضی جهان به چیلله گئجه سی معروف است آماده می کنندخیابان اصلی و کوچه ها شلوغ می شود و همه خانواده ها خود را برای برگزاری مراسم شب یلدا و خرید و آماده کردن خوردنیهای خاص این شب آماده می کنند.

آداب و رسوم «چیله گئجه‌سی» یا همان شب یلدا در میان مردمان قدجهان از نظری تشابهاتی با مناطق دیگر دارد و برخی از این رسم‌ها ریشه در باورهای قومی و منطقه‌ای مردم آن دارد.

قاضی جهانی ها زمستان را به سه دوره تقسیم می کنند،شب چله را آغاز نخستین روز چله بزرگ که از اول زمستان شروع و تا دهم بهمن به مدت 40 روز ادامه دارد، می شناسند و به دنبال آن چله کوچک شروع می شود که 20 روز است از دهم بهمن شروع و 20 روز ادامه دارد و  30 روز آخر زمستان بایرام آیی یا همان ماه عید نوروز است.

گذشته گان بر این اساس تقویم زمستان را این گونه بازگو می کنند که  "قاری ننه" مادر زمستان است و دو پسر به نام های"بویوک چیله" و "چیچیک چیله" دارد که چله بزرگ سوز و سرمای زیادی ندارد ولی چله کوچک سخت گیر و سرد است.

یکی از خوردنیهای اصلی این شب "چیله قارپیزی" است که مظهر سلامتی،سرسبزی و گرما است ، انار نماد تکثیر و زاییدن، حلوا نماد شیرین کامی از جمله بساط پذیرایی و خوراکی‌های شب یلدا است.

پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها با ریش و گیس سفید چاقو  به دست می‌گیرند و زمزمه‌کنان «قادامیزی، بلامیزی بو گئجه کسدوخ » می‌گویند و هندوانه را می برند و این شعر را می خوانند:

قوووب، قیشی آیازی/کسدیک چیلله قارپیزی/آللاه یئتیرسین روزی/ائل قالماسین تامارزی

« میلاخ » هم جزو جدانشدنی سفره یلدای قاضی جهانی هاست، انگورهای درشت دانه‌ای که در تابستان پس از شستشو و پاکسازی با شاخه به روش‌هایی بسیار خاص به بند کشیده شده‌اند و رشته رشته بر سقف زیرزمین‌ها یا انبارها آویزان می کنند تا به محصولی میان انگور و کشمش تبدیل شوند و طعم ملایمشان کام کرسی‌نشینان یلدا را شیرین کند.

باسلوق ، میانپر و سوجوق نیز از شیرینی های مخصوص قاضی جهانی هاست . آنها سوجوق را  با استفاده از نشاسته و شیره انگور درست می کنند و البته درست کردن سوجوق مهارت خاصی را می طلبد و به این دلیل خانوم های فامیل معمولا به طور دسته جمعی این شیرینی را درست می کنند.

یکی دیگر از آداب و رسوم بسیار زیبا که مردم در این شب به جا می آورند تهیه کادو به نوعروسان از سوی خانواده داماد است که هنوز  هم جریان دارد، در شب چیله خانواده داماد با میوه‌ها و شیرینی‌های خاص شب یلدا را به منزل نوعروس خانواده می‌برند و خانواده عروس نیز در مهمانی‌ که تدارک دیده شده از خانواده داماد پذیرایی می‌کنند.

همین طور اگر خانواده‌ای دختر تازه‌ عروس داشته باشد که در طول این سال به خانه بخت رفته دو روز قبل از شب یلدا هدیه و میوه و شیرینی آماده کرده و توسط برادر عروس به منزل تازه عروس و داماد می‌فرستند.

در این شب معمولا کوچکترها به منزل بزرگترها می روند و مادربزرگها غذای مخصوص این شب که  کوفته بوده را آماده می کنند اما گاها آش هم در سفره ها به چشم می خورد و بعد از شام  آجیل، لبو، گردو، سیب سرخ، انار، هندوانه و سنجد سفره یلدا را رنگارنگ می‌کند و دورش می‌نشینند و گل می گویند و گل می شنوند و بزرگترها بایاتی و تاپباجا می خوانند.

همه این خوراکی ها دست به دست هم می دهند تا این شب طولانی و سرد به گرمترین شب زمستان در کنار خانواده تبدیل شود.   

هندوانه سمبل شب چله در قاضی جهان

اولین چیزی که از یادآوری شب چله به ذهن خطور می‌کند، حضور «هندوانه» در این مراسم است. "چیلله قارپیزی" (هندوانه چله) مظهر شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و سرخ‌فامی، شادابی و سرزندگی است. «هندوانه» برای شب چله لازم است و این رسمی است که تاکنون بدون تغییر باقی مانده است. از همین روست که می‌توان در میان «چله لیق»های خانواده داماد برای خانواده عروس هنوز آن را مشاهده کرد! 

در قدیم‌الایام، مردم قاضی جهان  در اواخر فصل برداشت محصول هندوانه، چند عدد هندوانه درشت و مرغوب را بر روی بوته، در «بوستان» حفظ می‌کردند. کشاورزان روی این هندوانه را برای این که از گزند سرما و حیوانات موذی در امان بمانند، با خار و خاشاک و بوته‌ها می‌پوشاندند و در شب یلدا از این هندوانه‌ها استفاده می‌کردند. اما اکنون هندوانه مردم قاضی جهان، از شهرهای گرمسیری تأمین می‌شود .

چله لیق یا خونچا 

«خوانچه» و یا به تلفظ «قدجهانی‌ها»، «خونچا» به تحفه‌ای گفته می‌شود که خانواده داماد در شب یلدا برای خانواده تازه‌عروس می‌فرستد. این"خونچا"یا تحفه در قاضی جهان به "چله لیق"معروف است که در میان آن، علاوه بر هندوانه می‌توان تحفه‌های رنگارنگ نظیر پارچه‌های حریر و گرانقیمت، میوه‌ها و شیرینی‌های متنوع و آجیل را می توان مشاهده کرد که توسط خانواده داماد وفامیل ها خریداری شده و به چله لیق اضافه شده است.دراین میان هم خانواده «تازه‌داماد» هم  سعی می‌کند ذوق هنری خود را به رخ خانواده عروس بکشد! به همین خاطر، هندوانه را به شیوه زیبا، جالب و شورانگیزی، تزئین می‌نماید! 

آجیل و شیرینی

آجیل وشیرینی هم یکی دیگر از ملزومات شب چله است. آجیل که به لحاظ کیفیت و تنوع، زبانزد خاص و عام است همواره حضور موثری در این مراسم دارد. تنقلات شب چله، به تخمه، پشمک، سنجد، برگه زردآلو، بادام و گردو ختم می‌شود. اما در برخی از خانواده ها در سفره شب یلدای انواع آجیل‌های تشریفاتی! نظیر: پسته، فندق، مغز بادام و گردو و انواع میوه‌های گرمسیری نظیر، پرتقال، نارنگی، و حتی موز  و نارگیل را نیز می‌توان مشاهده کرد.

بعد از خوردن تنقلات و میوه بزرگان خانواده به نقل حکایات ، بایاتی خواندن و ضرب‌المثل پرداخته و تا پاسی از شب به صحبت و گفت و گو مشغول می‌شوند. زنان نیز معمولا تا پایان چله کوچک خانه تکانی نمی‌کنند. 

 

احمد آقا ابراهیم زاده معروف به بالاعلی نین اوغلی هم  متولد شب چله  است.