رسم شال سالاماخ در قاضی جهان

رسم شال سالاماخ در قاضی جهان 

از رسومات زیبای اهالی قاضی جهان در چهارشنبه سوری 

یکی از مراسم به یادماندنی و قدیمی و همینطور خاطره انگیز در قاضی جهان ، مراسم  آویختن شال یا شال ساللاما(shaal sallama) از روزنه بام خانه ها ( باجالار) بود.

معمولا در شب چهارشنبه سوری در قاضی جهان مراسمی به نام شال سالاماخ وجود داشت که جوان ها و نوجوان ها معمولاً از پنجره ساختمان ها که به نام باجا نام برده می شد که بعدها هم گاهی اوقات از پشت بام منازل شالی را آویزان می کردند.

 در این مراسم نوجوانان و جوانان به پشت بام خانه فامیل، آشنایان، دوستان و همسایه ها می رفتند و شال خود را که معمولاً پارچه ای دراز بود از روزنه بامها (باجا) به درون منازل آویزان می کردند و یا آنها چندین دستمال حریر و ابریشمی را به یکدیگر گره زده، از آن طنابی رنگین به بلندی سه متر می‌ساختند آنگاه از راه پلکان خانه‌ها یا از روی دیوار، آنرا از روزنه دودکش وارد منزل می‌کنند و یک سر آن را خود در بالای بام در دست می‌گرفتند، آنگاه با چند سرفه بلند صاحبخانه را متوجه ورودشان می‌ساختند. صاحبخانه که منتظر آویختن چنین شال‌هایی بودند، به محض مشاهده طناب رنگین، آنچه قبلاً آماده کرده بودند به عنوان عیدی (بایراملیق) از قبیل پول نقد، تنقلات از بادام، نان و گندم ، پسته، نخود، انار، تخم مرغ رنگی، جوراب و لباسهای پشمی، نبات ، گردو و آجیل را به شال می بستند و با اشاره ای که شال را پایین می کشید فرد متوجه بسته شدن هدیه یا عیدی می شد و آن را بالا می کشید.

این مراسم تا پاسی از شب ادامه داشت، در این میان دامادها ( آداخلی اوغلان) در دوران نامزدی بر پشت بام خانه عروس حاضر شده و افرادی که با او بودند او را معرفی می کردند و کسانی که در خانه عروس بودند هدایایی از جمله  دستبافتهای عروس ( شال گردن ، جوراب و …)، را به شال داماد می بستند.

آنگاه شال‌انداز شال را بالا می‌کشد. آنچه در شال است هم هدیه چهارشنبه سوری است و هم فال و هم تماشا.

اگر هدیه نان باشد آن نشانه نعمت است، اگر شیرینی نشانه شیرین کامی و شادمانی، انار نشانه کسرت  اولاد در آینده و گردو نشان طول عمر، بادام و فندق نشانه استقامت و بردباری در برابر دشواری‌ها، کشمش نشانه پرآبی و پربارانی سال نو و اگر سکه نقره باشد نشانه سپیدبختی است.

شال‌اندازی از مراسم شب چهارشنبه سوری است که تاکنون اعتبار خود را در قاضی جهان حفظ کرده و از بین نرفته است تنها فرقی که با گذشته کرده این است که بچه ها دستمال و یا شال خود را امروزه به درب خانه ها بسته و زنگ خانه را به صدا در می آورند و بعد در گوشه ای قایم می شوند و صاحبخانه پس از رویت دستمال و قرار دادن بایراملیق در آن مجدداً به همانجایی که شال یا دستمال آویزان بوده می نهند و محل را ترک می کنند تا صاحب دستمال،  دستمال را با هدیه اش بردارد.  

فلسفه  دیگر شال انداختن هم کمک توانگرها و متمکین به فقرا و نیازمندان ، بدون رویت کسی که شال را در خانه می انداخته بوده است.

استاد شهریار شاعر، شهیر آذربایجان  این مراسم را به زبان مادری اینگونه توصیف می کند:

بایرامیدی، گئجه قوشی اوخوردی / عید بود و مرغ شب می خواند

آداخلی قیز،بیگ جورابین توخوردی / دخترنشون و نامزدکرده برای دامادجوراب می بافت

هر کس شالین بیرباجادان سوخوردی / هرکسی شالش رو از یک روزنه پشت بام آویزان می کرد

آی نه گوزل قایدادی شال ساللاماق/ آخ که چه رسم زیبایی هست این شال انداختن

بیگ شالینا بایراملیغین باغلاماق /  و عیدی تازه داماد را به شالش بستن

شال ایسته دیم منده ائوده آغلادیم / من هم شالی خواستم و بخاطرش گریه کردم

بیر شال آلیب تئز بئلیمه باغلادیم/ شالی گرفته و زود به کمرم بستم

قولام گیله قاچیب شالی ساللادیم/  به خانه غلام اینها رفتم و شال را در خانه شان انداختم

فاطما خالا منه جوراب باغلادی/ خاله فاطمه ام برایم جورابی در آن شال بست

خان ننه می یادا سالیب آغلادی!/ با اینکار خاطرات مادربزرگم در ذهنش تداعی شد و گریست  

کلیپی از رسم شال اندازی مردم آذربایجان به همراه شعرخوانی استاد شهریار 

برای دیدن کلیپ و دانلود آن  اینجا کلیک کنید

چیلله گئجه سی قدجهان دا / شب یلدا در قاضی جهان

 

 

 

چیلله گئجه سی قدجهان دا / شب یلدا در قاضی جهان

با فرارسیدن روزهای آخر پاییز کم کم صدای قدم های زمستان به گوش می رسد و مردم کم کم خود را برای به جا آوردن آداب و رسوم خاص شب آخر پاییز که در میان مردم قاضی جهان به چیلله گئجه سی معروف است آماده می کنندخیابان اصلی و کوچه ها شلوغ می شود و همه خانواده ها خود را برای برگزاری مراسم شب یلدا و خرید و آماده کردن خوردنیهای خاص این شب آماده می کنند.

آداب و رسوم «چیله گئجه‌سی» یا همان شب یلدا در میان مردمان قدجهان از نظری تشابهاتی با مناطق دیگر دارد و برخی از این رسم‌ها ریشه در باورهای قومی و منطقه‌ای مردم آن دارد.

قاضی جهانی ها زمستان را به سه دوره تقسیم می کنند،شب چله را آغاز نخستین روز چله بزرگ که از اول زمستان شروع و تا دهم بهمن به مدت 40 روز ادامه دارد، می شناسند و به دنبال آن چله کوچک شروع می شود که 20 روز است از دهم بهمن شروع و 20 روز ادامه دارد و  30 روز آخر زمستان بایرام آیی یا همان ماه عید نوروز است.

گذشته گان بر این اساس تقویم زمستان را این گونه بازگو می کنند که  "قاری ننه" مادر زمستان است و دو پسر به نام های"بویوک چیله" و "چیچیک چیله" دارد که چله بزرگ سوز و سرمای زیادی ندارد ولی چله کوچک سخت گیر و سرد است.

یکی از خوردنیهای اصلی این شب "چیله قارپیزی" است که مظهر سلامتی،سرسبزی و گرما است ، انار نماد تکثیر و زاییدن، حلوا نماد شیرین کامی از جمله بساط پذیرایی و خوراکی‌های شب یلدا است.

پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها با ریش و گیس سفید چاقو  به دست می‌گیرند و زمزمه‌کنان «قادامیزی، بلامیزی بو گئجه کسدوخ » می‌گویند و هندوانه را می برند و این شعر را می خوانند:

قوووب، قیشی آیازی/کسدیک چیلله قارپیزی/آللاه یئتیرسین روزی/ائل قالماسین تامارزی

« میلاخ » هم جزو جدانشدنی سفره یلدای قاضی جهانی هاست، انگورهای درشت دانه‌ای که در تابستان پس از شستشو و پاکسازی با شاخه به روش‌هایی بسیار خاص به بند کشیده شده‌اند و رشته رشته بر سقف زیرزمین‌ها یا انبارها آویزان می کنند تا به محصولی میان انگور و کشمش تبدیل شوند و طعم ملایمشان کام کرسی‌نشینان یلدا را شیرین کند.

باسلوق ، میانپر و سوجوق نیز از شیرینی های مخصوص قاضی جهانی هاست . آنها سوجوق را  با استفاده از نشاسته و شیره انگور درست می کنند و البته درست کردن سوجوق مهارت خاصی را می طلبد و به این دلیل خانوم های فامیل معمولا به طور دسته جمعی این شیرینی را درست می کنند.

یکی دیگر از آداب و رسوم بسیار زیبا که مردم در این شب به جا می آورند تهیه کادو به نوعروسان از سوی خانواده داماد است که هنوز  هم جریان دارد، در شب چیله خانواده داماد با میوه‌ها و شیرینی‌های خاص شب یلدا را به منزل نوعروس خانواده می‌برند و خانواده عروس نیز در مهمانی‌ که تدارک دیده شده از خانواده داماد پذیرایی می‌کنند.

همین طور اگر خانواده‌ای دختر تازه‌ عروس داشته باشد که در طول این سال به خانه بخت رفته دو روز قبل از شب یلدا هدیه و میوه و شیرینی آماده کرده و توسط برادر عروس به منزل تازه عروس و داماد می‌فرستند.

در این شب معمولا کوچکترها به منزل بزرگترها می روند و مادربزرگها غذای مخصوص این شب که  کوفته بوده را آماده می کنند اما گاها آش هم در سفره ها به چشم می خورد و بعد از شام  آجیل، لبو، گردو، سیب سرخ، انار، هندوانه و سنجد سفره یلدا را رنگارنگ می‌کند و دورش می‌نشینند و گل می گویند و گل می شنوند و بزرگترها بایاتی و تاپباجا می خوانند.

همه این خوراکی ها دست به دست هم می دهند تا این شب طولانی و سرد به گرمترین شب زمستان در کنار خانواده تبدیل شود.   

هندوانه سمبل شب چله در قاضی جهان

اولین چیزی که از یادآوری شب چله به ذهن خطور می‌کند، حضور «هندوانه» در این مراسم است. "چیلله قارپیزی" (هندوانه چله) مظهر شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و سرخ‌فامی، شادابی و سرزندگی است. «هندوانه» برای شب چله لازم است و این رسمی است که تاکنون بدون تغییر باقی مانده است. از همین روست که می‌توان در میان «چله لیق»های خانواده داماد برای خانواده عروس هنوز آن را مشاهده کرد! 

در قدیم‌الایام، مردم قاضی جهان  در اواخر فصل برداشت محصول هندوانه، چند عدد هندوانه درشت و مرغوب را بر روی بوته، در «بوستان» حفظ می‌کردند. کشاورزان روی این هندوانه را برای این که از گزند سرما و حیوانات موذی در امان بمانند، با خار و خاشاک و بوته‌ها می‌پوشاندند و در شب یلدا از این هندوانه‌ها استفاده می‌کردند. اما اکنون هندوانه مردم قاضی جهان، از شهرهای گرمسیری تأمین می‌شود .

چله لیق یا خونچا 

«خوانچه» و یا به تلفظ «قدجهانی‌ها»، «خونچا» به تحفه‌ای گفته می‌شود که خانواده داماد در شب یلدا برای خانواده تازه‌عروس می‌فرستد. این"خونچا"یا تحفه در قاضی جهان به "چله لیق"معروف است که در میان آن، علاوه بر هندوانه می‌توان تحفه‌های رنگارنگ نظیر پارچه‌های حریر و گرانقیمت، میوه‌ها و شیرینی‌های متنوع و آجیل را می توان مشاهده کرد که توسط خانواده داماد وفامیل ها خریداری شده و به چله لیق اضافه شده است.دراین میان هم خانواده «تازه‌داماد» هم  سعی می‌کند ذوق هنری خود را به رخ خانواده عروس بکشد! به همین خاطر، هندوانه را به شیوه زیبا، جالب و شورانگیزی، تزئین می‌نماید! 

آجیل و شیرینی

آجیل وشیرینی هم یکی دیگر از ملزومات شب چله است. آجیل که به لحاظ کیفیت و تنوع، زبانزد خاص و عام است همواره حضور موثری در این مراسم دارد. تنقلات شب چله، به تخمه، پشمک، سنجد، برگه زردآلو، بادام و گردو ختم می‌شود. اما در برخی از خانواده ها در سفره شب یلدای انواع آجیل‌های تشریفاتی! نظیر: پسته، فندق، مغز بادام و گردو و انواع میوه‌های گرمسیری نظیر، پرتقال، نارنگی، و حتی موز  و نارگیل را نیز می‌توان مشاهده کرد.

بعد از خوردن تنقلات و میوه بزرگان خانواده به نقل حکایات ، بایاتی خواندن و ضرب‌المثل پرداخته و تا پاسی از شب به صحبت و گفت و گو مشغول می‌شوند. زنان نیز معمولا تا پایان چله کوچک خانه تکانی نمی‌کنند. 

 

احمد آقا ابراهیم زاده معروف به بالاعلی نین اوغلی هم  متولد شب چله  است.

یادی از مراسم شبیه خوانی عاشورا در قاضی جهان

یادی از مراسم شبیه خوانی عاشورا در قاضی جهان 

بیش از یک دهه است که شبیه خوانی روز عاشورا در قاضی جهان به دلیل تقارن با فصل سرما و زمستان برگزار نمی شود در این قسمت به بهانه در پیش بودن عاشورای حسینی ضمن آوردن عکسهایی از آن دوران توضیح مبسوطی از مراسم شبیه خوانی جهت یادآوری و نیز بهره مندی نسل جدید و خوانندگان محترم می آید. .

چنانچـه در بیشتر نقـاط کشورمان مرسـوم گردیده انتقـال پیام عاشورا در قالب شبیه خوانی نیز صورت می پذیرد و شبیه خوانی بیننده را از نزدیک از چند و چون قیام امام حسین (ع) آشنا می سازد.

شبیه خوانی مراسمی است برای زنده نگه داشتن قیام خونین امام حسین و ترسیم مظلومیت سالار شهیدان که سالیــان درازی است که از طریــق هیئت حسینیه قاضی جهان به مورد اجرا گذارده می شود و در رونق بخشی، ساماندهی و تشکیل آن نفرات زیادی زحمت کشیده و جانفشانی نموده اند و می توان گفت که بنیانگذار شبیه خوانی به سبک فعلی مرحوم آقای شیخ علی شیخ علی زاده می باشد که در سال 1340 هجری شمسی با جمع آوری کتب مرجع و اشعار ترکی که بیشتر آنها را اشعار شعرای بزرگی چون دلریش، قمری و دخیل تشکیل می دهد خدمات مؤثر و ارزنده ای در ایجاد تحول و بازسازی صحنه های مصایب کربلا و روز عاشورا در شبیه خوانی قاضی جهان پدیدار ساخت و از آن موقع به همت و تلاش بزرگان دیگری همچون مرحومین ملا محمدعلی ایمانی، مشهدی محمد صمدی، ملاحسین ملاباقری، حاج جعفر بابازاده، مشهدی عباسقلی تقی زاده، مشهدی جبار علی شریفی، حاج علی پورصادق، مشهدی حسن باقـرپور، مشهـدی حسینقـلی ایمانـی، مشهدی صـادق صـادق زاده مقـدم، حـاج غلامحسیـن کـارگر، حاج غلامحسین رضازاده، شهیدابوالفضل خوشبخت، کربلایی حاج حسن کاظم زاده ، حاج محمود شیخ علی زاده و دیگر عزیزانی که عمر خود را در این راه سپری نموده اند همه ساله به اجرا گذارده شده است.

شبیه خوانی عاشورا در روز عاشورا دهم محرم الحرام برگزار می گردید و این نمایش از ورود امام حسین (ع) به سرزمین کربلا آغاز می گردد و ضمن بیان حالات مختلف انصار و یاران امام اعم از لحظه رخصت طلبیدن برای حضور در میدان جنگ، لحظه خداحافظی و جدایی، لحظه مبارزه و به تصویر کشیدن رشادت و شجاعت و همچنین آخرین سکانس همه نقش ها که همانا شهادت جانسوز و مظلومانه این بزرگان است به مرثیه سرائی و مقاتل خوانی در بین پرده های مختلف نمایشنامه پرداخته می شود و در ذهن هر بیننده چنین تداعی می شود که در روز عاشورا و در صحرای کربلا قرار گرفته و شاهد ماجراهای آن می باشد. از زیباترین و امیدوار کننده ترین صحنه های این تراژدی می توان به عدم پذیرش امان نامه از سوی حضرت ابوالفضل العباس(ع) و شادی کودکان و همچنین توبه و بازگشت حربن یزید ریاحی به سوی خیمه های امام و از سخت ترین و دشوارترین لحظات آن می توان به زمان خداحافظی حضرت علی اکبر با رقیه و سکینــه و همچنیــن شهادت غریبانـه حضرت قاسم تازه جوان و زمان تیر خوردن به گلوی علی اصغر شش ماهه در روی بازوان و بغل امام حسین (ع) اشاره نمود و غریبانه ترین و حزن انگیزترین لحظات این نمایشنامه به لحظه العطش العطش گویان بچه ها و اطفال کوچک خیمه های امام و نیز به لحظه تیر خوردن و قلم شدن بازوان مبارک اباالغوث ابوالفضل علمدار و زمان از اسب افتادن قمر منیر بنی هاشم برمی گردد آن سان که امام بر سر پیکر به خون غلتیده برادر حاضرشد و فریاد « هل من ناصر ینصرنی » سر داد.

آچگوزون قوملا رین اوسته سن یاتما اباالفضل /    دور نظـر دن منـی یا لقوزام آتما اباالفضل

داخـی روبـاه صفـت لـر بیــزه جرات تاپـالار/   قور خودان یا تمیـان گوزلر آسوده یا تالار

 سـن کیمیــن بـا وفــا عالــم امکـانـه گلمــز  / قدیکه قار داشین ئولما قی بوکدی دوزلمز

شبیه خوانی روز عاشورا بالاخره با شهادت مظلومانه امام حسین (ع) و غارت خیام به دست دژخیمان زمان به پایان می رسید.

شبیه خوانی روز عاشورا معمولا توسط تعدادی از عاشقان، دلباختگان و مداحان اهل بیت عصمت و طهارت انجام می پذیرفت و در دهه 80 شمسی به ترتیب آقایان حاج محمد شیخ علی زاده در نقش امام حسین (ع)، حاج حمید شیخ علی زاده در نقش علمدار کربلا حضرت ابوالفضل العباس(ع)، علی رضا ایمانزاده در نقش حضرت  علی اکبر، مرحوم حاج حسین باقـرپور و رسول جعفرنژاد در نقش زینب کبری(س)، حاج علی محمد صادق زاده در نقش حربن یزید، محمد رضا اصغری در نقش قاسم ، حاج محمد پورصادق در نقش عمر بن سعد ، ابوالقاسم شیخ علی زاده در نقش شمربن ذی الجوشن ، هوشنگ صادقی، اکبر سیاهی و احمد ابراهیم زاده در نقش حرمله و مصطفی حفاری در نقش ارزق نقش آفرینی نموده و تا سال 1378 هجـری شمسی کارگـردان و شبیه گـردان اصلـی شبیه خـوانی عاشـورا مرحــوم حـاج محمود شیخ علی زاده بوده و از آن تاریخ به بعد به آقای احمد شیخ علی زاده سپرده شد.  

رسومی زیبا و تازه بنیان از سادات قاضی جهان در عید غدیرخم

رسومی زیبا و تازه بنیان از سادات  قاضی جهان  در عید غدیرخم  

مردم قاضی جهان عید غدیر را بزرگترین عید مسلمانان می دانند و حتی عظمت و بزرگی آن را از اعیاد قربان و فطر و عید نوروز والاتر و بزرگتر می شمارند لذا در این روز در اولین مرحله به دیدار سادات رفته و به ولایت رسیدن امیر مومنان علی (ع) را به ایشان تبریک و تهنیت عرض می نمایند.

مردم  قاضی جهان در این روز وقتی همدیگر را ملاقات می کنند با دست دادن و روبوسی، ضمن آرزوی سلامتی و بهروزی برای یکدیگر، ملحق شدن به جرگه شیعیان واقعی علی (ع) را برای مخاطب خود آرزو می کنند. مردم در روز عید غدیرخم در مسجد جامع قاضی جهان گرد هم آمده و با شعرخوانی، مدیحه سرایی و شیرینی خورانی ،انتصاب امام علی (ع) به زعامت و امامت مسلمانان را گرامی می دارند.

از رسومی زیبا و تازه بنیانی که در سه سال اخیر به همت سادات  قاضی جهان در عید غدیرخم  پایه گذاری شده است حضور دسته جمعی همه سادات مرد در محل مسجد جامع می باشد که از ساعت 8 صبح الی 12 ظهر  همان روز در مسجد جامع قاضی جهان حضور یافته و اهالی و مشتاقان دیدار سادات در این روز دیگر به خانه یک به یک سادات سر نمی زنند بلکه همه آنها را یکجا در آنجا ملاقات نموده و رسوم مرتبط با عیدغدیر خم را بجای می آورند.  

 

عکسی از استاد بهروز دیبازر /در یک مراسم عروسی در قاضی جهان

عکسی از استاد بهروز دیبازر   

شاعر و آهنگساز معروف کشور  

در  یک مراسم عروسی در قاضی جهان 

در سال 1371 شمسی

قطعه مهربان معلم

شعرو آهنگ از استاد بهروز دیبازر 

با صدای صمد رحیم زاده

به بهانه آغاز سالتحصیلی جدید   

آچیرسان هر سحر کتابین اوزون / جهلی کوکدن کسیر صحبتون سوزون

گونش تک قرص آچیب کنده شهره / چیخاددون  علمی لن ظلمتین گوزون

یاتمیش لاری سن او یاتدون جهلی کوکیندن کوپاددون هر زمان معلم

شمع کیمی یانوب قرص آچدون  آغ گول لره سن یول آچدون مهربان معلم

گئجه لر یاتمادون ائل کن اویاندون ظلمتی یارماغا آلیشدی یادون

گل آچیر هر زمان امیین سنون  اوجالدون داغ کیمین دوروب دایاندون

یاتمیش لاری سن او یاتدون جهلی کوکیندن کوپاددون هر زمان معلم

شمع کیمی یانوب قرص آچدون  آغ گول لره سن یول آچدون مهربان معلم 

 

برای دانلود این قطعه کلیک کنید

لازم به ذکر است که استاد بهروز دیبازر داماد جناب آقای حاج عباس محمدزاده قاضی جهانی می باشد.