پنجمین همایش تجلیل از نام آوران علمی ، اجتماعی و اقتصادی قاضی جهان

 پنجمین همایش تجلیل از نام آوران علمی ، اجتماعی و اقتصادی قاضی جهان

 یکشنبه ۴ آذرماه - قاضی جهان 

دالان نوزالی(نوروز علی) قدیمی ترین کوچه در قاضی جهان

دالان نوزالی(نوروز علی) قدیمی ترین کوچه در قاضی جهان

 قاضی جهان در توسعه و تکوین خود مراحل مختلفی را پشت سر گذاشته است و می توان چنین تصور کرد که این توسعه ابتدا از دو نقطه شروع شده و پس از طی مراحل و دوره های گوناگونی به یکدیگر متصل گشته و مجموعه واحدی را تشکیل داده اند. یکی از این نقاط ،هسته اولیه فعال و دیگری هسته اولیه غیر فعال باید نامیده شود. هسته اولیه فعال آبادی در حقیقت همان محله پشت مسجد جامع قاضی جهان است که بنام دالان نوزالی معروف می باشد.

     شخصی به نام حاج نوروز علی در همان محل اقدام به درست کردن محله کوچکی می نماید که راه ورودی آن دالانی سرپوشیده بود و در ابتدای این دالان طویل، درب چوبی بزرگی نصب شده بود.

حاج نوروز علی فرد متمکنی بوده و دستور داده بود تا دو طرف این دالان بزرگ را با آجرهای خشتی بزرگ و سنگ های تراش خورده ای بسازند.

     در مورد اینکه این دالان چه زمانی ساخته شده و پیشینه تاریخی آن به چه دوره ای برمی گردد متأسفانه مؤلف در یافتن سندی معتبر که گویای زمان حیات حاج نوروز علی باشد ناکام ماند ولی آنچه مسلم و مسجل گردید اینست که این دالان بین دوره ایلخانی و عهد صفوی وجود داشته و در موقع کوچ اهالی ایلانجی(ایرنجی) به این محل به همراه محله بالا حمام پا برجا بوده است.

نوادگان حاج نوزالی در قاضی جهان  چه کسانی هستند؟

آقای نقی محمدیان قاضیجهانی در این باره نوشته است:

از نوادگان حاج نوروز علی طبق وصیت نامه اشرف الحاج حاج حسن  ولد مرحوم خیر الحاج حاجی سلیمان قاضیجهانی که به ولدانشان آقاجان (درحال حاضر نوادگانشان آقاجانی ها هستند) و آقاسلیمان (نوادگان دختر در حال حاضر محمدیان قاضیجهانی و پورصادق قاضیجهانی )اموالش را وصیت نمودندمعلوم می شود که اصالت آنها به حاج نوروز علی و اولین فرد سکنی گزیده در قاضیجهان می باشد و الان خانه های موجوددر این دالان بیشترشان متعلق به این خانواده ها می باشدو لازم بذکر است جهت اضافه مطالب حاج باقر محمدیان از یک طرف از نتایج دختر حاج حسن برادرحاج حسین قاضیجهانی و نیز  نوه حاج محمد که ایشان نیز نوه حاج حسین قاضیجهانی می باشد وبخاطر اینکه نوه حاج محمد بوده شهرتشان به جای قاضیجهانی ، محمدیان قاضیجهانی گردیده این اقوام بنا بدان روایت،حاج حسینی می گویندیعنی (از اقوام حاج حسین قاضیجهانی ،معروف دوران گذشته که از خیرین و پولدار ترین فرد زمان خود در منطقه تبریزبود که در میزان ثروتش فردی به گردش هم در منطقه تبریز نمی رسیدند.بنا به پادشاه  زمان خود فتحعلی شاه قاجار،جهت آسایش مردمان زمان خودپول قرض داده بود و مساجدی همچون مسجد جامع قاضی جهان ومسجد بازار آذرشهر و مسجدی در گوگان و چند مسجد دیگر ازنقاط منطقه  احداث نمود)را می توان اشاره کردبنا به روایتی جهت پذیرایی از مهمانها از سینی های طلا استفاده می کردند و ذکر کنم بعد از افتادن پسرشان از اسب که فوت نمودند حاج حسین بیشتر اموال و باغات را اهدا نمودند و بیشتر اموال نیز زیر خاک مدفون گشتند و به این پسنده می کنم و مفتخرم چطورمردم دوست وخدایی بودند.

تصاویر قدیمی مربوط به قبل از انقلاب و اوایل انقلاب از قاضی جهان

تصاویر قدیمی مربوط به  قبل از انقلاب و  اوایل انقلاب از قاضی جهان

ارسالی از : آقای نعمت الله تاروردی

عکس دامادی آقای مسعود تاروردی قاضیجهانی (مسعود فر)که درکناردوبرادرش

 مرحومین آقایان حاج محمد آقا تاروردی ومیرزاحسین تاروردی(نیک طلب )

 در روز مجلس عروسی گرفته شده است

 جاری شدن سیل در  قاضی جهان

عکس قدیمی از داغ مسجدی قاضی جهان

سیزده بدر جمعی از جوانان قاضی جهان

مراسم تشییع جنازه شهید یحیی نصیری قاضی جهانی

اعزام به جبهه از قاضی جهان

برگزاری نماز بر  جنازه شهید مصطفی پورحسن قاضی جهانی در مدرسه شهدای قاضی جهان

تصاویری از حضور تعدادی از اهالی قاضی جهان در جبهه

حضور بزرگان قاضی جهان در وادی رحمت و ادای احترام به شهدای انقلاب

  مرحومین  حجج الاسلام حاج میرزامجید جعفری و حاج میرزاعلی صالحی 

یکی از راهپیماییهای اهالی قاضی جهان در اوایل انقلاب

حضور شهید محراب حضرت آیت الله  مدنی در قاضی جهان

مراسم تشییع جنازه شهید مصطفی پورحسن قاضی جهانی

در رثای درگذشت خادم المله مرحوم حاج میرزا مهدی وثوقی قاضی جهانی

در رثای درگذشت خادم المله مرحوم حاج میرزا مهدی وثوقی قاضی جهانی

یکی از خادمان  صدیق مردم و دربار حضرت اباعبدالله الحسین(ع) 

از آن خوشم که شدم نوکر سرای حسین/ منم غلام کسی که بود گدای حسین

آقای حاج میرزامهدی وثوقی قاضی جهانی فرزند گرامی مکتب دار و یکی از معلمین دلسوز قاضیجهان و شهرستان آذرشهر در دهه بیست الی ۵۰ هجری شمسی و موسس اولین مدرسه به سبک جدید در سال ۱۳۱۷ مرحوم حجت الاسلام والمسلمین حاج میرزاعبدالله وثوقی قاضی جهانی می باشد که به سال ۱۳۰۱ هجری شمسی در قاضیجهان در خانه علم و فضیلت دیده به جهان گشود و در وجه تسمیه نام خانوادگی اش چنانچه گفته اند اجداد و والد بزرگوارش آنچنان مورد وثوق مردم منطقه بودند و اشتهار یافته بودند که در ثبت احوال دوره رضاخانی به همین صفت شهرت گرفتند.

حاج میرزا مهدی وثوقی از همان دوران نوجوانی در سال ۱۳۰۸ به مکتب خانه پدر بزرگوارش راه یافته و ضمن آموزش علوم قرآنی و ادبیات فارسی (بوستان و گلستان)و عربی، دروس مقدماتی حوزوی را در نزد ایشان تعلیم دیده و توانست یک دهه بعد به عنوان دستیار ایشان در آموزش دانش آموزان قاضی جهان قدم های موثری بردارد.

 حاج میرزامهدی وثوقی یکی از بزرگان قاضی جهان در عرصه آموزش و پرورش می باشد که در سال 1333 آن زمان که در مدرسه آذر قاضیجهان کلاسهای اکابر دایر گردید و شب ها برای بزرگترها و مردان کلاس های درس ویژه ای تعبیه شده بود در کنار پدر بزرگوارش مرحوم حاج میرزا عبدالله وثوقی  و مرحوم حاج ابوالفضل قاضی جهانی به عنوان دبیران و معلمان این کلاسها، تلاش های فراوانی در تعلیم و تربیت مردان بی سواد قاضیجهان و روستاهای اطراف از خود به منصه ظهور رسانید.

آقای حاج میرزا مهدی وثوقی در کنار برنامه های فرهنگی ، یکی از بزرگان قاضیجهان است که در پیشبرد امور عمرانی قاضیجهان از پیشتازان منطقه به شمار می رفت چنانچه وقتی شبکه آبیاری قاضی جهان در سال 1351 به همت مرحوم حجت الاسلام والمسلمین حاج میرزا حسن رسولی امام جماعت مسجد امام خمینی(ره)آذرشهر و تلاش اعضای انجمن و اعضای خانه انصاف قاضی جهان و با حضور ریش سفیدان و بزرگان کلنگ زنی و در سال ۱۳۵۲ در ملک شخصی مرحوم حاج یوسف توکلی افتتاح شد به مدت 2 سال مدیریت این شبکه را برعهده گرفته و پس از رتق و فتق امور دفتری به صاحب اصلی شبکه، مرحوم حاج علی توکلی سپرد شبکه ای که آب قاضی جهان و اخی جهان را تأمین می نمود.

مرحوم وثوقی یکی از بزرگانی است که در تأسیس کتابخانه شهید بهشتی قاضی جهان در سال 1356 که به پیشنهاد حجت الاسلام والمسلمین محمودی در طبقه فوقانی مسجد جامع ایجاد شد نقش اساسی داشت.

همزمان با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، شوراها و کمیته ها انقلاب اسلامی در همه نقاط کشورمان شکل گرفت و کمیته انقلاب قاضی جهان نیز به سان دیگر نقاط کشورمان شکل گرفت که حاج میرزا مهدی وثوقی به عضویت آن درآمد که تا انتخابات سال 62 شوراهای اسلامی ، به انجام وظایف عمرانی، بهداشتی و فرهنگی در قاضیجهان مبادرت داشت.

اگر بخواهیم از تلاشهای هیئت امنای مسجد جامع قاضیجهان در طول یکصدسال گذشته یاد کنیم  نمی توان تلاشهای حاج میرزا مهدی وثوقی را در این عرصه نادیده گرفت چنانچه به دلیل پاکدستی اش حساب و کتاب مجالس احسان آبگوشت تا یک دهه قبل با ایشان بود .

وی را می توان به عنوان یکی خادمان صدیق دربار حضرت اباعبدالله الحسین (ع) قاضیجهان دانست که در تایید این امر همین سعادت بس است که پس از نزدیک به یک قرن خدمت به مردم و عزاداران حسینی در سن ۹۶ سالگی در محرم الحرام و در ایام عزاداری سالار شهیدان دار فانی را وداع گفته و درگذشت.

یادش گرامی و روحش شاد.

وحید کاظم زاده قاضی جهانی 

وجه تسمیه قاضی جهان و اخی جهان از نگاه محمد اردم

وجه تسمیه قاضی جهان و اخی جهان از نگاه محمد اردم

قاضی جهان و اخی جهان (1)

نویسنده :محمد اردم

دو اسم فوق نام‌های نسبتاً غیرعادی برای دو روستای بزرگ تابعۀ آذرشهرند. آیا ممکن است کسی قاضیِ جهان یاشد(غیر از خدا)؟ و یا اخی(برادر) جهان؟ بدیهی است که هر دو اسم گرفتار تصحیف علماء و فضلا شده‌اند. یعنی Hypercorrection محسوب می‎شوند.

اسم دوم مشکلات مهمی دارد؛ در منابع کهن نامی از نخیرجان آمده و احتمالاً در حوالی منطقۀ دهخوارقان/ توفارقان/ آذرشهر قرار داشته است. تصور می‎رود که چنین اسمی مخفّف *نخچیرجان<*نخچیرگان(=محل وفور صید، شکارگاه) باشد. شاید با عنایت به همین پیشینه بوده که اسم روستا در مقطعی به صورت آخیرجان کتابت می‌شد و بویژه به دلیل معلمی صمد بهرنگی در این صفحات، شهرتی هم یافته بود. آخیرجان، که تصور می‎کنم سابقۀ مکتوبی ندارد، ممکن است با عنایت به خصوصیات لهجۀ محلّی به وجود آمده باشد؛ می‌دانیم که در این مناطق، همانند ناحیۀ نسبتاً وسیعی تا جنوب و غرب مراغه، صامت ر/r به ی/y مبدل می‌شود. لذا آخیرجان باید بازسازی از تلفظ محلّی اَخی‌جان (Äxican) باشد. گرچه قبول تحول آخیرجان<نخیرجان دشوار به نظر می‌رسد و شاید توپونیم نخیرجان هم مشکوک باشد، اما آن احتمال را هم به طور کامل نمی‌توان مردود اعلام کرد.

براین اعتقادم که هر دو اسم(به اضافۀ بعضی اسامی مشابه) از اسامی اشخاص گرفته شده است. به عبارت دیگر معتقدم که قاضی جهان در اصل غازی‌جان و اخی‌جهان هم در اصل اَخی‌جان بوده است: برای آن‌که نکته معلوم و واضح گردد، اشاره به چند نکته و مرور موارد مشابه، ضروری و مفید به نظر می‌رسد:

·  نامگذاری با ـ جان در ترکی از قرون سابق رایج بوده است؛ اسمهایی نظیر گورجان(Gürcan)، اؤزجان(Özcan)، نازلیجان(Nazlıcan)، ارجان(Ercan)، جان(Can) و حتی غازی‌جان وجود داشته است.

·        اسم "قاضی جهان" را در محلّ به صورت "قَزْجان" شنیده‌ام و به نظر نمی‌رسد که جهان در ترکی به جان تبدیل شود. کما اینکه اسم جهانگیر در آذربایجان Cahangir و در ترکیه Cihangir تلفظ می‌شود.

اسم اخی‌جان به همین صورت در یک سند تاریخی هم درج شده است و تصور می‌کنم به قول فلاسفه: حکم الامثال فی مایجوز و لایجوز واحد. لذا افرادی دیگری هم می‌توانستند همین اسم را  داشته باشند. سند مزبور مربوط به معاملۀ مزرعه‌یی در قریۀ حسن‎آباد(کلیبر) و متعلق به سنوات 8-987 هـ.ق. است و در آن علاوه بر اسامیی نظیر صاتلمش، قره‌قوچ، دورصون پاشا بنت مرحوم پیر ولی، یاره‌میش، اخی‌جان و تمر هم آمده است[1].

 اسم قاضی/غازی را در سطح میکروتوپونیمیک بسیار شنیده‎ام. البته از آنجایی که تلفظ قاضی و غازی در آذربایجان عین هم است، و از طرف دیگر قاضی به صورت اسم خاص رواجی نداشته، در اغلب موارد محتملاً فرم غازی مرجح است. باری ضبط اسم‌هایی نظیر غازی گؤلو، غازی داشی و نظایر آن باید به همین شکل باشد. در فقدان اسناد مکتوب قدیمی، در موارد زیر فرم غازی مرجح است:

1.      قاضی بولاغی: روستایی تابع چوزرق در طارم زنجان.

2.      قاضی بولاغی: چشمه‎یی توریستی در دیزمار شرقی منطقۀ قراداغ

3.      قاضی‌لو: روستایی تابعۀ کاغذکنان میانه که سدّ قاجاری آن در مجموعۀ آثار ملّی ثبت شده است. در میانه تپۀ قاضی‌لو وجود دارد که در دهستان اوچ تپۀ شرقی واقع است.

4.      قاضی‎لر: محله‎یی در شهر خلخال(احتمالاً روستایی قدیمی) که امامزادۀ معروفی هم دارد.

5.      قاضی‌کندی: روستایی از توابع اوریاد در بخش مرکزی ماهنشان

6.       قاضی‌کندی: قریه‎یی از توابع هشترود که سد خاکی، قنات و قبرستان تاریخی‌اش شهرت دارد.

 اسم قاضی(Kadı) در توپونیمی آناتولی هم مشاهده می‎شود اما محدود است: یکی قریه‎یی از توابع ویران‎شهیر اورفا و دیگری روستایی از توابع اورهان ائلی در بورسا. اما در قیاس با آن اسم غازی(Gazi) شایع است:

1.      غازی: روستایی تابعۀ دارنده در ولایتِ مالاتیا

2.      غازی: روستایی تابع جانیک در استان سامسون

3.      غازی: روستایی از توابع بوجاق قاراچاییر در ولایت سیواس

4.      غازی: روستایی تابع شارقیشلا در ولایت سیواس

5.      غازی: روستایی تابع قوزان در استان آدانا

6.       غازی: روستایی از توابع دَوَه‌لی در ولایت قیصری.

تعداد "غازی‌لر"ها(Gaziler) هم کم نیست:

1.      غازی‌لر: قریه‎یی تابعۀ نیزیپ در استان غازی آنتپ

2.      غازی‌لر: روستایی از توابع ایلغاز در ولایت چانقیری

3.      غازی‌لر: قریه‎یی از توابع ییغیلجا در استان دوزجه

4.      غازی‌لر: روستایی از توابع گؤکچه بی در استان زونغولداق

5.      غازی‌لر: روستایی از توابع قاینارجا در ولایت ساکاریا

6.       غازی‌لر: روستایی تابعۀ باییندیر در ولایت ازمیر

غازی در آذربایجان طی قرون اخیر معنای اصلی‌اش را که "مجاهد" و "جهادگر" و "مبارز راه دین " بوده از دست داده و به جای آن معانیی مانند "اهل پُز و قیافه گرفتن، شیک‌پوش" یافته و غازیلانماق "قمپز در کردن، قیافه گرفتن، خودنمایی کردن" از آن مشتق شده است. شاید همین تحول معنایی هم از عوامل مؤثر در تحول املایی بوده است. در فارسی هم مشهور است که تعبیر "پیش قاضی و معلّق‌بازی" فی ‎الواقع "پیش غازی و معلق‌بازی" بوده است. تلفظ دو کلمه در فارسی هم یکسان است.

·        نام اخی-که از القاب صوفیه بوده و تشکیلات مهم اخیان در آناتولی عصر سلاجقه و بعد از آن هم به یاد می‌آورد- مشتق از اخ+ی(ضمیر ملکی اوّل شخص) محسوب شده است. در عین حال در ترکی قدیم لفظ آقی (Aqı) به معنای "جوانمرد، فتی" وجود داشته و شباهت جالبی با فتوت/جوانمری در اواخر عصر خلافت عباسی نشان می‌دهد. اگر اخی را کاملاً عربی هم بدانیم باز هم سابقۀ آقی را نمی‌توان بی‌اهمیت دانست. باری اخی را در توپونیمی ایران به ندرت می‌توان دید و مواردی نظیر اخی‌کمال(قروه)، چاروا حاجی اخی(در مراوه تپۀ گلستان) و اخی‌دره(کانی بازار مهاباد) را باید با احتیاط تلقی کرد. اما در آناتولی آخی(Ahi) و آخی‌لر(Ahiler) را تقریباً با قطعیت می‌توان پذیرفت:

1.      آخی/آهی: روستایی تابع بوجاق مرکزی ولایت ادیرنه

2.      آخی/آهی: روستایی تابع قازان در استان آنکارا

3.      آخی/آهی: روستایی تابع دیوریگی در ولایت سیواس

حداقل 4 آخی‌لر هم وجود دارد:

1.      آخی‌لر/آهی‌لر: قریه‎یی از توابع کوتاهیا

2.      آخی‌لر/آهی‌لر: روستایی تابعۀ یئنیجه(بوجاق حمید بیگ) در چاناق‌قلعه

3.      آخی‌لر/آهی‌لر: قریه‎یی تابعۀ سیوری حصار در ولایت اسکی‌شهیر

4.      آخی‌لر/آهی‌لر: روستایی از توابع پاموق اووا در ولایت ساکاریا.

[1]  سید جمال ترابی طباطبایی، "چند سند تاریخی از صفویه تا قاجاریه"، در: یادنامۀ استاد جعفر سلطان‌القرایی، گردآورندگان: یوسف رحیم‌لو، سیروس برادران شکوهی،  یحیی کلانتری، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز، 1370. صص30-322.

قاضی جهان و اخی جهان (2)

نویسنده :محمد اردم

علاوه بر اخی‌جان و غازی‌جان، حداقل چندین اسم با ساختی مشابه هم وجود دارد:

1.      شیخ‌جان: قریه‌یی تابع سراجوی شرقی در مراغه. در آناتولی توپونیم  شیخ‌جان وجود ندارد. اما بیش از 30 منطقه مسکونی نام شیخ‌لر(Şeyhler) موجود است(در گذشته و حال). حداقل هفت نقطه نیز اسم شیخ(Şeyh) داشته‌ و دارد؛ نام سابق شن‌کؤی در میلاس(ولایت موغلا) و توپچالی در ارگلی(ولایت زونغولداق) شیخ بوده و روستاهایی با این اسم در ایسکیلیپ(چوروم)، ساری دوزو(سینوپ)، ماردین(نام سابق یایلاکؤی فعلی شیخ علیا بوده) و آشاغی شیخ در قیریق قلعه وجود دارد. در ایران ظاهراً نامگذاری با شیخ کمتر معمول بوده؛ روستایی در سراب و قریه‏یی در سنقر این اسم را دارند. اسامی دهاتی که در آنها شیخ، لقب است(شیخ احمد، شیخ شعبان و..) به وفور مشاهده می‌شود.

2.      آتاجان: دهی از توابع اوجان شرقی در بستان‎آباد که در اسناد و اوراق رسمی اغلب آقاجان ضبط می‎شود. بعید نیست که اسم روستای عطاجان قربانلی(از توابع مراوه تپه در شهرستان کلاله) در اصل آتاجان باشد.

3.      آقاجان: اسم نسبتاً رایج و مشهوری بوده و علما و بزرگان متعددی را با این اسم می‎شناسیم(نظیر حاج ملا آقاجان عالم و عارف آقکندی زنجانی). علاوه بر پسوند آقاجان که در انتهای اسامی قراء و قصبات مشاهده می‌شود و از ذکرشان صرف نظر می‌شود(نظیر آق بلاغ آقاجان خان؛ روستایی از توابع اردبیل) چندین توپونیم به شکل آقاجان می‎شناسیم:

3-1. آقاجان: روستایی تابعۀ دهستان کاهشنگ در بیرجند.

3-2. آقاجان:دهی از توابع بخش رومشکان شهرستان کوهدشت

3-3. آقاجان کندی: از قراء تابعۀ نظر کهریزی

3-4. آقاجان بلاغی:روستایی تابع بخش مرکزی اسدآباد که بالاخص به دلیل وجود کتیبۀ تاریخی سولاق حسین تکه‌لو در اطراف آن شهرت دارد.

3-5. آقاجان محله:روستایی از توابع بخش رضوانشهر(دهستان خوشابر) تالش.

3-6. آقاجان: محله‎یی معروف در کرمانشاه.

البته تعداد "آقاجان"ها محدود به موارد فوق‌الذکر نیست و جهت اجتناب از اطالۀ کلام، ادامۀ آن ذکر نمی‌شود.

4.      باباجان(Babacan): اسم حداقل یک روستا در آناتولی است؛ واقع در شیران از توابع ولایت گوموشخانه. یکی از ایلات کرمانشاه هم اسم باباجانی داشته که اسم شهرستان ثلاث باباجانی از همین جاست.

در مجموع با قرائن مزبور به نظر می‌رسد که شکل صحیح اسامی قاضی جهان و اخی جهان، همانند شیخ‌جان و نظایرش، غازی‌جان و اخی‌جان است و بهتر آن که به همین شکل کتابت شود و شکل مکتوب بر منطوق منطبق گردد.