تاریخ آموزش و فرهنگ در قاضی جهان

 تاریخ آموزش و فرهنگ در قاضی جهان

دانشگاهی برسند. پس از کنار گذاشته شدن مکاتب و حذف آنها و گسترش مدارس پسرانه وقتی مردم فواید عملی تحصیل را لمس کردند به تدریج لزوم تأسیس مدارس دخترانه بر سر زبانها افتاد و چنانچه در ادامه خواهد آمد به همت حاج ابوالفضل قاضی جهانی در منزل مرحوم حاج محمد تاروردی دبستان دخترانه شمس دایر و شروع به کار کرد و متأسفانه در اثر جهالت، تبلیغ منفی و مقاومت عده ای کوته بین، بیشتر مردم از ارسال فرزندان دختر خویش به این مدرسه امتناع نموده و بدینوسیله موجبات تضرر بعضی از خانوارها را فراهم ساختند لذا انگیزه ای که از طرح این موضوع دارم بیان اینست که متأسفانه برخی از خانواده ها در وضعیت فعلی نیز از ارسال دختران خود به دانشگاه ممانعت نموده و معتقدند دختر بایستی فقط خواندن و نوشتن را یاد گرفته و بعد از آن به خانه شوهر رود. می خواهم به اینگونه از افراد متذکر شوم حال که نسبت به نحوه برخورد گذشتگان معترضیم و ممانعت ایشان در ارسال فرزندان به مدرسه را نکوهش می کنیم پس کاری نکنیم که لعن و نفرین آیندگان را به جان خریده و با اقدامات احساسی، قشری و سطحی خویش آینده فرزندانمان را تباه سازیم.

v مکتب های قاضی جهان

v

پیدایش مدارس جدید در قاضی جهان ـشامل دو کلاس آماده، یک دفتر و دو کلاس نیمه ساخت دیگر بود که در همین سال مدرسه چهار کلاسه آقای وثوقی از منزلش به این مدرسه انتقال یافت.

اولین مستخدم مدرسه آذر آقای اکبر پروین زاده بود و بعد از وی افرادی همچون علیقلی شاطری، احمد رحیم پور، یوسف شریفی، میرزا آقا باقری، مشهدی باقر ظریفی و ابوالقاسم احمدی در این مدرسه زحمات فراوانی را متحمل گردیده اند.

از نکات قابل ذکر این مدرسه در سالهای اولیه ،راندمان و هوش بالای دانش آموزان آن بوده که به گفته جناب آقای حاج ابوالفضل قاضی جهانی در امتحانات نهایی کلاس ششم که همه ساله در دبیرستان پهلوی(دکتر بهشتی) برگزار می شد معمـولاً

دانش آموزان قاضی جهان یا رده اول میانگین نمرات را از آن خود می کردند و یا رتبه دوم را در منطقه آذرشهر کسب می کردند و نیز اینکه در سال 1335 از بین 150 نفر دانش آموز موجود، 32 نفر که مبتلا به بیماری کچلی سر بودند از سوی مدرسه مجبور گردیدند تا بوسیله صابون و دستگاه برقی ویژه بیماری خود را معالجه نمایند.

از دیگر نکات فراموش نشدنی مدرسه آذر این است که در سال 1347 هجری شمسی سقف مدرسه در اثر بارندگی فرو ریخت و مسئولین مدرسه در سال تحصیلی 47 مجبور شدند تا کلاسها را در باغچه باقر نایب در هوای آزاد برگزار نمایند چنانکه اتاقکی نایلونی دفتر مدرسه را تشکیل داده بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال 1358 عنوان مدرسه آذر به شهدا تغییر یافت .آمار دانش آموزان این مدرسه به فاصله ده ساله نشان می دهد که به جهت رشد منفی جمعیت در قاضی جهان تعداد نفرات این مدرسه نیز رشد منفی داشته است.

سالتحصیلی	اول	دوم	سوم	چهارم	پنجم	جمع
73-72	46	54	48	48	46	242
83-82	21	27	16	23	21	108

آمار دانش آموزان مدرسه پسرانه شهدای قاضی جهان

این مدرسه بارها بازسازی شده و آخرین بار در سال 1380 توسط کمکهای مالی اهالی قاضی جهان و بخصوص جناب آقای حاج غلامحسین فاضلی و همت، تلاش و نظارت افرادی همچون جناب مهندس رحیم باغبان اورندی و جناب آقای ابوالفتح ظریفی تجدید بنا گردیده است.

حاج غلامحسین فاضلی از نوادگان حاج حسین قاضی جهانی ، واقف زمین مدرسه آذر و از افراد نیک روزگار خویش بود می باشد و علاوه بر مدرسه آذر در ساخت محراب و مرمــرکـاری داخلـی مسجــد جامـع قاضــی جهـان و همچنیـن در بازسازی حسینیه

ـ

قاضی جهان کمکهای مالی فراوانی نموده که در این قسمت لازم می دانم از زحمات وی قدردانی نمایم.

در سال 1333 در مدرسه آذر کلاسهای اکابر نیز دایر گردید که شب ها برای بزرگترها و مردان کلاس های درس ویژه ای تعبیه شده بود و آقایان حاج میرزا عبدالله وثوقی، حاج میرزا مهدی وثوقی و حاج ابوالفضل قاضی جهانی دبیران و معلمان آن را تشکیل می دادند.

تاریخ ایجاد دبستان دخترانه در قاضی جهان

اولین دبستان دخترانه آذرشهر در سال 1310 هجری شمسی با عنوان عصمتیه تأسیس و افتتاح گردید و پس از آن دبستان حسینیه ممقان در سال 1313 و سپس دبستان پروین آذرشهر مورد بهره برداری قرار گرفت.

تا سال 1336 به قراری که گفته می شود اکثریت قریب به اتفاق زنان و دختران قاضی جهان از نعمت خواندن و نوشتن محروم بودند و تنها سه الی چهار نفر از دختران طبقه مرفه با استفاده از مدارس دخترانه آذرشهر و تبریز توانستند به مدارج عالی دانشگاهی دست یابند. و چنانچه قبلاً نیز ذکر گردید تحصیل دختران و لزوم باسواد کردن آنان به صورت یک واقعیت و ضرورت اجتماعی مطرح نبود. در سال 1336 همزمان با رواج مدارس تعلیمات اساسی در سطح کشور به همت آقای مبیّن و سرکار خانم منیژه تنها و همکاری جناب حاج ابوالفضل قاضی جهانی اولین مدرسه از این نوع در قاضی جهان با دو کلاس تأسیس و در سال 1337 با عنوان دبستان شمس در منزل مرحوم حاج محمد تاروردی تداوم یافت چنانچه در این سال در حدود 21 نفر دانش آموز دختر در آن به تحصیل مشغول بودند و اگر مقاومت و تبلیغ برخی از قشریون نبود این تعداد از 100 نفر تجاوز می کرد.

این مدرسه در قاضی جهان از نظر محل سومین نقطه بعد از آذرشهر و ممقان بود و از نظر تقدم چهارمین دبستان دخترانه ای بوده که در منطقه آذرشهر مورد بهره برداری قرار می گرفت که بعدها در سال 1350 به مدرسه نوبنیاد اصغرزاده انتقال و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نام 12 فروردین تغییر نام یافت. تعداد دانش آموزان مدرسه 12 فروردین در سال تحصیلی 56 ـ 55 حدود 140 نفر و در سال تحصیلی 73-72 به اتفاق دبستان نفیسه حدود 285 نفر ثبت گردیده است.

غیر از دو مدرسه دبستان پسرانه شهدا(آذر) و دبستان دخترانه 12 فروردین(شمس)، مدرسه راهنمایی پسرانه عدالت (دهقان)در سال 1356، مدرسه راهنمایی دخترانه فجر در سال 1361، مدرسه ابتدائی دخترانه نفیسه در سال 1362، دبیرستان پسرانه 22 بهمن در سال 1372 و دبیرستان دخترانه رضوان در سال 1372 تأسیس شده و هفت مدرسه فوق در حدود 25325 متر مربع از اراضی قاضی جهان را اشغال نموده است.

صمد بهرنگی که بود؟

صمد بهرنگی در تیر ماه سال 1318 هجری شمسی در یکی از خانه های جنوب محله چرنداب تبریز به دنیا آمد. یازده سال از زندگیش را وقف کودکان در روستاهای آذربایجان کرده و در ممقان،آذرشهر،گوگان،قاضی جهان واخی جهان به تدریس پرداخت. او در زمینه ادبیات کودکان کتابهای                             

مطرحی در سطح جهان دارد و در رابطه با مسائل تربیتی ایران مقالاتی نوشته و تحقیقات علمی گسترده ای انجام داده و همچنین فعالیتهای گسترده ای برای جمع آوری ادبیات شفاهی مردم آذربایجان انجام داده که تاکنون سه جلد از آنها با عنوان دفترهای فولکلور منتشر شده است.

او با تسلط و مهارت فراوان، رسالت ترجمه و معرفی آثار و شعر شاعران پارسی زبان به آذری و بالعکس را برعهده گرفت. ترجمه اشعار فروغ فرخزاد، احمد شاملو، نیما یوشیج و ... نمونه ای از آنان است. بهرنگی، معلم، نویسنده، محقـق و مترجم بود و از کتب وی می توان به «الدوز و عروسک سخنگو»،«اولدوز و کلاغ ها»و«ماهی سیاه کوچولو»اشاره نمود.

وی در سال تحصیلی 39-38 مدیریت مدرسه آذر قاضی جهان عهده دار بود.

بهرنگی در داستانهایش از قاضی جهان نیز یاد نموده و « پسرک لبو فروش »و« مغازه مشهدی قلی » از این دست می باشد. وی در سال 1338 مجله آذر را در قاضی جهان به چاپ رسانده و در آن از داستانهایی همچون کچل کفتر باز، قوچ علی و دختر پادشاه و اهمیت وجود فلز سخن به میان آورده است. در مورد مرگ صمد بهرنگی دو نظریه وجود دارد ،یک عده می گویند وی در سال 1347 توسط ساواک کشته شده و از زبان یکی از شاهدان اصلی نیز در مجله آدینه چنین نقل شده است که وی خودش را در ارس غرق نموده است.

با نگاهی به تاریخ پیدایش مدارس به سبک جدید، اولین مدرسه ای که در آذرشهر همزمان با نهضت مشروطیت تأسیس گردید یک باب مدرسه چهارکلاسه بنام میلان بوده که بعلت مخالفتها و تحریک جاهـلان دوام چندانی نیاورده و خیلی زود بسته شد. دومین مورد، مدرسه ای تحت عنوان نجات(فتحی) می باشــد که در سال 1286 هجـری شمسی توسط سیداسماعیل روانبخش از اهالی گوگان در این شهر راه اندازی شد و این مدرسه نیز در اثر ضدیت تعدادی از اهالی و برخی از جهال پس از 4 سال پایداری در سال 1290 هجری شمسی تعطیل گردید.

مرحوم روانبخش سپس عازم دهخوارقان گردید و در آنجا مدرسه نجات را تأسیس نمود ولی در آنجا نیز با وی مخالفت گردید. و بالاخره اولین دبستان دولتی در سال 1299 با نام دیانت احمدی در گوگان دایر و مدیریت این دبستان به سید اسماعیل روانبخش واگذار گردید. در سال 1300 هجری شمسی دبستان بیژن در آذرشهر، در سال 1302 دبستان عنصری در ممقان، در سال 1310 دبستان دخترانه ملی نوید(عصمتیه) در آذرشهر، در سال 1313 دبستان دخترانه نویدیه(حسینیه)در ممقان و پس از آن دبستان شاهپور و دانش در آذرشهر و در نهایت در سال 1317 هجری شمسی اولین مدرسه چهارکلاسه دولتی به همت حاج میرزا عبدالله وثوقی به سبک جدید در منزل وی دایر و دانش آموزان پسر را برای اولین بار پشت نیمکتها قرار داد و بدین ترتیب دانش آموزان با صدای زنگ در کلاسها حاضر می شدند.

قاضی جهان از لحاظ محل، چهارمین نقطه آذرشهر بود که بعد از شهرهای آذرشهر، گوگان و ممقان صاحب مدرسه رسمی می شد و این مدرسه نیز هشتمین مدرسه در سطــح منطقه آذرشهر محســــوب می گردید که بین 40 تا 50 نفر دانش آموز داشت. در سال 1318 مدرسه آذر قاضی جهان به پیشنهاد جناب آقای وثوقی و به یاری و پشتیبانی بزرگان و ریش سفیدانی همچون مرحوم حاج حسین رنجبری، حاج یوسف توکلی، حاج محمود محمدی و تعداد دیگری از معتمدین در محل نصیر باغی از موقوفات مرحوم حاج حسین قاضی جهانی (فاضلی) با خود یـاری مـردم قاضی جهان احداث و در سال 1319 به بهره برداری رسید که

آقای حاج میرزا عبدالله وثوقی به عنوان اولین معلم رسمی قاضی جهان شناخته شده و در سال 1319 در مدرسه آذر شروع به تدریس نمود. شایان ذکر است که وی در این سال ماهیانه 26 تومان از اداره فرهنگ حقوق دریافت می نمود.

مدرسـه آذر مختـص دانش آموزان قاضی جهان نبـود بلکه کودکـان روستـاهای اطـراف آن همچـــون اخی جهان ، فیروز سالار ، دیزج آقا حسن و غلّه زار نیز در آن به امر تحصیل اشتغال داشته و از آن بهره می بردند.

این مدرسه در سال 1331 در زمان مدیریت غلامحسین جمالی وند از چهار کلاس به شش کلاس تبدیل گردید که در این زمان در حدود 100 نفر دانش آموز داشت. که این رقم در سال 1333 هجری شمسی به 120 نفر، در سال 1338 به 160نفر، در سال 1355 به 220 نفر و در سال 1372 به 242 نفرافزایش یافته بود که طبق تحقیقات به عمل آمده فقط 45 درصد افراد حائز ثبت نام در این مدرسه حضور می یافتند و بقیه 55% باقی مانده در اثر جهالت، تعصّبات بی مورد و تحریک والدین اطفال از سوی برخی از قشریون از نعمت سوادآموزی بی بهره بودند.

اگـر بخواهیم مدیران این مدرسه را از شروع سال تحصیلی 1319 بشماریم به ترتیب می توان به آقایان حاج میرزا عبدالله وثوقی، مرحوم ادیب، غلامی، غلامحسین جمالی وند، خباز، حاج ابوالفضل قاضی جهانی، صادقیان،صمد بهرنگی، خشکباری، ناصرالدین قاسمی، حسن بشیرزاده،میر مهدی مسلمی، مرحوم فتحعلی ممقانی، عدالت زاده، جمشید قاضی جهانی ، محمود عباس زاده، حقی، فرج زاده، شهسواری، رهبر، رحمان رضانژاد ومحمدآقامحمدزاده اشاره نمود.از میان این نفرات فقط شش نفر بومی بوده و بقیه نفرات از شهرهای دیگری همچون تبریز،آذرشهر،گوگان،ممقان و فیروزسالار در این مدرسه مدیریت نموده اند.

در مورد حاج میرزا عبدالله وثوقی شرح حال مفصلـی در قسمت مشاهیــر آورده شـده و امّـا در مــورد حاج ابوالفضل قاضی جهانی باید گفت که وی بعد از آقای وثوقی فعّال ترین و پــر تلاش تریـن مدیر قاضی جهان است که خدمات شایسته و درخور توجهی در بسط و توسعه مراکز درسی قاضی جهان بعمل آورده و در تکمیل و تجهیز مدرسه آذر سختی های زیادی را تحمل نموده و مرارت های زیادی را در ایجاد مدرسه دخترانه شمس به عینه دیده و کشیده است.

حاج ابوالفضل قاضی جهانی متولد 1314 هجری شمسی بوده و در سال 1322 در مدرسه آذر مشغول تحصیل گردید. وی پس از اخذ دیپلم دانشسرا به استخدام اداره فرهنگ در آمده و در سال 1333 مدیریت مدرسه آذر را برعهده گرفت و پس از پنج سال مدیریت در این مدرسه در سال 1338 به عنوان مدیر مدرسه دیانت احمدی گوگان انتخاب و 4 سال تمام در این مدرسه خدمت نمود وی سپس در سال 1342 به عنوان معاونت آموزش و پرورش آذرشهر منصوب و در سال 1363 هجری شمسی پس از 30 سال خدمت علمی بازنشست گردید.

از دیگر مدیران بومی قاضی جهان می توان به مرحوم فتحعلی ممقانی فرزند حاج محمود اشاره نمود که پس از اخذ دیپلم و تشکیل سپاه دانش به استخدام فرهنگ درآمده و در سال 1346 به عنوان مدیر مدرسه آذر انتخاب و پس از مدتی بر اثر بیماری درگذشت.

همچنان که ذکر گردید قاضی جهان مرکز علم و دانش منطقه بوده ولی متأسف هستیم که قلم به دستان قرون گذشته اثری در اوراق پراکنده زمان درباره قاضی جهان به یادگار نگذاشته اند هر چند تاریخ تأسیس اولین مکتب و شناسائی نخستین مکتب دار قدری مشکل است اما بطور مسلم تدریس علوم قرآنی قرنها در مساجد قدیم تداوم داشته که به علت عدم دسترسی به اسناد معتبر، معرفی این مدرسین ممکن نمی گردد و تا سال 1265 هجری قمری شواهد و قرائن دقیقی از وجود مدارس ومکاتب بزرگ وجود ندارد.

می گوینـد در حدود 1266 هجـری قمـری مقـارن با حکومـت فتحعلی شاه قاجار بزرگـوارانی همچـون ملا احمد(وثوقی) و ملا محمد(وثوقی) مکتب خانه هایی در محل مسجد جامع دایر کرده بودند، دومین مکتب خانه ای که درقاضی جهان دایر گردیده توسط آخوند ملّااصغر(کاظم زاده) بوده که در عهد ناصری در تربیت شاگردان بسیاری نقش عمده ای داشت پس از ملااصغر،مقارن نهضت مشروطیت بزرگوارانی مانند ملا علی و آخوند ملا کاظم(کاظم زاده) در محل مسجد حاج کاظم قاضی جهان و حاج احمد شیخ مؤذن در شربت خانه مسجد ولیعصر مکاتبی تأسیس نموده و به امر تربیت و تعلیم مشتاقان علم و دانش همت نهادند. پس از این دوره و همزمان با دوره رضاخان، بزرگانی همچون آخوند ملاحسینقلی محمد علی زاده در شربت خانه مسجد ولیعصر ،حاج میرزا عبدالله وثوقی در منزل شخصی اش، شیخ علی شیخ علی زاده در مسجد حاج عبدالله و میرزا اسدالله محمدی نیز در منزلش اقدام به تأسیس مکتب خانه نمودند.در سال 1318 هجری شمسی بود که با ایجاد مدرسه آذر پرونده مکاتب قاضی جهان بسته شد اگرچه در سالهای بعد مکاتب و کلاسهای قرآن مختلفی توسط افراد دیگری همچون حجت الاسلام و المسلمین میرزا محمدکاظـم کاظـم زاده در مسجـد حاج کاظـم قاضی جهان، حاج محمود شیخ علی زاده در حسینیه قاضی جهان، حجت الاسلام حاج میرزا علی صالحی و حاج آقا محمودی در مسجد جامع، مشهدی حسین جعفری و تعداد دیگری که ذکر آن در این مجال نمی گنجد دایر گردیده است.

از گویش افراد کهنسال و سالخورده چنین برمی آید که مواد درسی این مکتب خانه ها عموماً قرآن مجید و کتب ترسل، ادبیات عرب و صرف و نحو، نصاب الصبیان، جامع عباسی، تنبیه الغافلین، تاریخ معجم و گلستان و بوستان سعدی بود و چون شهریه اساتید بوسیله اولیاء دانش آموختگان پرداخت می گردید بنابراین فقط فرزندان افراد متمول و ثروتمند در اینگونه کلاسها شرکت می جستند و بقیه افراد جامعه از نعمت کسب علم محروم بودند و حد متوسط نوآموزان مکاتب 20 الی 30 نفر بود و معمولاً از این تعداد تجاوز نمی کرد ونهایتاً در مراسم ختم قرآن که معمولاً با حضور ریش سفیدان، بزرگان منطقه و اولیای اطفال برگزار می شد برخی از اساتید خلعت و انعام فراوانی از بستگان نوآموزان دریافت می کردند.

همچنانکه در پیشینه قاضی جهان ذکر گردید قاضی جهان مرکز علم و دانش و پرورنده اندیشمندان بزرگی بوده و بعنوان مهد فکر و اندیشه در منطقه همواره مورد توجه شهرها، روستاها و آبادیهای اطراف بوده و مردم مناطق مختلف ،مسائل، مشکلات و اختلافات خود را به قاضی جهان ارجاع می داده و معمولاً این نقطه از منطقه حلاّل مشکلات و قضاوت کننده و حکم دعاوی آبادیهای دور و نزدیک بوده و به علت وجود فرهیختگان علمی و بزرگان اندیشمند، همواره پرچمدار فرهنگ منطقه و صادر کننده خصایل و آداب و سنن نیکو بوده است امری که بزرگان و ریش سفیدان شهرهای آذرشهر، گوگان و ممقان در ملاقات های حضوری مؤلف با ایشان بـر آن صحـه گزارده و از آن تمجید نموده اند. چنانچه وجـود بزرگانی همچـون پیر خواجه، شیخ جهان و عالمان و متفکران مختلف در دهه ها و سده های گذشته مؤید این امر می باشد.

قبل از هرگونه بحثی پیرامون تاریخچه فرهنگ لازم است به چند نکته اساسی اشاره گردد:

الف ـ آنچه از مطالعه وضعیت آموزش علم در دوره های گذشته و دنیای قدیم بدست می آید حاکی از نوعـی تبعیـض بین طبقـات مختلف جامعه است که بالطبع قاضی جهان نیز از این امر مستثنی نبوده و علم آموزی در انحصار طبقات بخصوص جامعه قرار داشت و تحصیل دانش انحصاری بود و فقط به طبقات خاصی از جامعه اجازه کسب علم و دانش داده می شد چرا که بزرگان آبادیها، شهرها و نیز حکومتهای وقت، فهمیدن را مغایر منافع خویش تلقی می کردند و در دوره های بعد از این نیز باز به دلیل وجود شهریه های مختلف جهت علم آموزی فقط طبقه های مرفّه جامعه توانایی ادامه تحصیل را داشته و گروههای بی بضاعت از آن محروم بودند.

ب ـ با برچیده شدن مکاتب سنتی و پیاده شدن نظام جدید تعلیمات عمومی در سطح کشور و مبارزه این نظام با افکار سنتی و گاه کهنه، مخالفت قشریون، سطحی نگران و متحجران ناآگاه را بر علیه تازه های آموزش و پرورش برانگیخت و نوعی بدبینی مردم را در برابر برنامه های مترقی آن سبب ساز گردید بطوریکه بیشتر مردم از ترس اینکه اطفال آنها« بی دین» خواهند شد سالها از اعزام فرزندان خویش به مدارس جدید خودداری کردندوبدین ترتیب ضربات جبران ناپذیری رابر پیکره فرهنگ قاضی جهان وارد آوردند.

ج ـ وجود انواع تنبیه های شدید و سخت درگذشته نه چندان دور در مدارس باعث برخی از تردیدها در ادامه تحصیل و گاه موجبات فرار برخی از دانش آموزان را فراهم ساخته و از این طریق نیز خدشه مهلکی بر بالا بردن میزان آگاهیهای مردم وارد ساخت.

د ـ آنچه بدیهی است درگذشته، دختران و زنان قاضی جهان از نعمت خواندن و نوشتن محروم بودند و فقط پسران و مردان می توانستند کسب علم نمایندو سوادآموزی دختران و لزوم باسواد کردن آنان به صـورت یک واقعیـت و ضـرورت اجتمـاعی مطـرح نبود و باسواد شدن این طبقه، پیوسته با مخالفت خانواده های قشری روبرو می گشت و در حدود سه الی چهار نفر از دختران قاضی جهان در چنین شرایطـی توانستـه بودند با ثبـت نام در مدارس مختلط آذرشهر و تبریز ادامه تحصیل داده و به مدارج عالی

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی قاضـی جهان

 وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

با نگاهی گذرا به واژه ها و اسامی کشورها، شهرها، روستاها و نقاط مختلف، چنین استنتاج می گردد که اسامی و وجه تسمیه نقاط مختلف دنیا تحت تاثیر وقایع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و رویدادهای تاریخی و همچنین پتانسیل ها و ظرفیت های موجود آن شهر قرار گرفته و تمامی نقاط قوت و گاهاً نقاط ضعف آن را در بر می گیرد و در این امر قاضی جهان نیز نمی تواند از آن مستثنی گردد. در یک بررسی کلـی آنچه بر می آید این است که در کتابها و تواریخ مختلف مورخان مطلب مشخص و شاقی در مورد قاضـی جهان نیامده و مطلبـی به همین نـام ذکــر نگردیده است ولـی می تــوان از مطالبـی که در مورد « دهخوارقان» گفته شده چنین برداشت نمود که قدمت قاضی جهـان به دوره قبــل از اسلام یعنی زمان ساسانیان بـرمی گردد.
یاقوت حموی، سیاح و جهانگرد رومی الاصل در سال 621 هـ .ق درباره توفارقان می نویسد:
« نام این شهر، ده نخیرجان، ده خرقان بوده و نخیرجان اسم خزانه دارکسری انوشیروان پادشاه ایران بود و این روستا بنام وی معروف شده است. نخیرجان یا اخیرجان (اخی جهان) یکی از روستاهای نزدیک دهخوارقان در 6 کیلومتری آن است که در قدیـم شاه نشین بوده و خزانه انوشیروان در حدود قوم باغی (باغ شن)- باغی در قسمت جنوبی فیروز سالار ـ به زیر خاک رفته که پادشاه ترک آن دیار کرده است».

                             

                                                    عمارت قوم باغی در فیروزسالار

استاد بهروز خاماچی در کتاب فرهنگ جغرافیای آذربایجان شرقی مطالبی در مورد آذرشهر و منطقه اطراف آن بیان کرده است که این نوشته ها شامل قاضی جهان هم می گردد. در صفحات 158و159 همان کتاب چنین آمده است:
« بقایای آتشکده ها و آتشگاهها و اسامی کهن و قدیمی نظیر گوور قبری و گوور اجاقی در نزدیکی توفارقان و روستا های اطراف آن نشاندهنده آن است که قدمت این شهر به دوره اشکانیان و ساسانیان حتی هخامنشیان می رسد».
حمدالله مستوفی که به تاریخ 740 هجری قمری نزهه القلوب را نوشته از آذرشهر دیدن کرده و در این کتاب آنجا را دهخوارقان نامیده است و معتدل بودن هوا و فراوانی باغستانها و بسیاری انگور و نکوئی غله و پنبه آن را ستوده است. حمدالله مستوفی در این کتاب هشت ده را از توابع دهخوارقان خوانده است که قاضی جهان یکی از این هشت ده مورد نظر مستوفی بوده است.
همچنانکـه گفتـه شد یاقـوت حموی باغــی در نزدیـک فیروز سالار را خزانـه انوشیروان دانسته است.
« قوم باغی» باغی است در قسمت جنوبی فیروز سالار و در شمال غربی قاضی جهان قرار گرفته است و آنچنانکه از نامش پیداست باغ شن زاری می باشد که نخیرجان (نخوارگان)خزانه دار کسری، خزانه شاهی را در آن نگهداری و ضبط نموده بود. در وسط این باغ عمارتی قدیمی قرار گرفته است که بارها تجدید بنا شده و استخری گرد دارد که نظیر این استخر در هیچ جای استان مشاهده نگردیده است . تحقیقات انجام گرفته نشان می دهد قاضی جهان نخچیرگاه خسرو پرویز بوده و در ایام تابستان با خدم و حشم و بزرگان دربار جهت شکار به این منطقه عزیمت می نموده است.

این منطقه در زمان هلاکوخان مغول نیز بدلیل آب و هوای خوش و باغستانهای پر میوه جهت استراحت و خوشگذرانی مورد توجه خانان مغول قرار گرفته است. و به روایتی هلاکوخان در قاضی جهان دفن شده است.
عباس مهیار درشماره173مجله « هنر و مردم » در مورد توفارقان می نویسد:
« توفارقان شاهد زوال حکومت هلاکوخان می شود، جنازه هلاکوخان به توفارقان حمل و از آنجا به جزیره شاهی (یکی از جزایر دریاچه ارومیه)برده می شود که خزاین خاقان مغول در آنجا دفن بود و به احتمال قوی نزدیک توفارقان، پای قیزیل داغ در میان دره ای بخاک سپرده می شود».
لردکرزن در کتاب جهانگردی ایران می نویسد:
« اگر چه در شهر مراغه جایی به نام قبر هلاکو معروف شده اما قطعاً قبر اونیست شاید مادرش یا از زنانش در آن جا به خاک رفته است».
همچنین از آنجایی که در تحقیقات به عمل آمده در آق گنبد یا قلعه هلاکوی جزیره اسلامی اثری از قبر هلاکوخان دیده نشده است این حدس با توجه به احتمال عباس مهیار قوت می گیرد که ممکن است قبر هلاکوخان از نوادگان چنگیز خان مغول و برادر قوبلای قا آن در قاضی جهان بوده باشد ، قاضی جهانی که درست در دره ای در پای قیزیل داغ قرار گرفته است.
آنچه معلوم گردیده این است که نخیر جان برادری به نام جهان داشته که در دستگاه کسری ، مفتی و قاضی بزرگی بوده است. می گوینـد این دو برادر هر کدام تصمیـم به ایجـاد آبادی می گیرنـد که یکی اخی جهان و دیگری قاضی جهان را آباد می کند که هر آبادی به اسم خود آنها معروف می گردد.
نظر و دیدگاه دیگری نیز وجود دارد و آن اینست که این آبادیهای مورد نظر قبلاً بوده و این دو شخص آنها را بین خود تقسیم و بنام خود اسم گذاری نموده اند و نظر سومی که باز به نظر میرسد صحیح باشد این است که این دو برادر به اتفاق تنها خواهرشان در این منطقه ساکن بوده اند و پس از مدتی زمینهای آن را به سه قسمت مجزا تقسیم نموده اند: قسمت اول که شامل زمینهای اخی جهان است به نخیرجان، قسمت دوم که شامل زمینهای قاضی جهان است به جهان و قسمت سوم که از حد فاصل باغات یوشانلو به طرف دهخوارقان بوده است به خواهر این دو تعلق گرفته است و در واقع دهخوارقان را خواهر جهان آباد نموده و کلمه دهخوارقان از« ده خواهر قاضی جهان» گرفته شده است. لازم به ذکر است که قاضی جهان مهد علم و دانش منطقه بود و به عنوان حلال اختلافات مردم آبادیها و شهرهای اطراف مطرح بوده است.
در این قسمت لازم می دانم نکاتی را در مورد « قاضی جهان» وزیر شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی جهت تنویر افکار عمومی بیان کنم تا تعدادی از خوانندگان را از عدم نسبت وی به این منطقه آگاه سازم چرا که برخی از افراد معتقد هستند وی، قاضی جهان را بنیان گذارده است.
« قاضی جهان» وکیل از سادات سیفی قزوین و مردی دانشمند وباکفایت و منشی خوش خط و عبارتی بود که به حسن خلق و ادب و تواضع شهرتی تمام داشت. وی که به اعتمادوالدوله حسنی شهره بوده در اوائل حال ملازم قاضی محمد کاشی وزیر شاه اسماعیل صفوی بود و در وکالت میرزا شاه حسین، وی به اتفاق خواجه جلال الدین محمد تبریزی وزیر میرزا شاه حسین بود. پس از قتل میرزا شاه حسین به دست مهتر شاه قلی رکاب دار، خواجه جلال الدین جانشین وی گردید. اما دولت وی سخت مستعجل بود و هنوز وزارتش به سالی نرسیده بود که به امر دیو سلطان روملو وی را در حصیر پیچیدند و آتش زدند و امر وزارت شاه اسماعیل بالاستقلال به قاضی جهان رسید. پس هنگامی که شاه اسماعیل در گذشت طهماسب میرزا که در آن زمان 10 سال و 6 ماه داشت به کمک سران قزلباش و قاضی جهان حسنی وزیر به جای پدر نشانده شد. همزمان بین دو طایفه نیرومند استاجلو و تکلو به نحوی که در کتب تاریخ ذکر شده رقابتی شدید پدید آمد و کار به قتل و کشتار رسید و در این آشوب، قاضی جهان به گیلان افتاد و مدتهای مدید محبوس و زیر شکنجه مظفر سلطان بود. وقتی مظفر سلطان گرفتار شد و به امر شاه طهماسب او را در قفس کردند و از منازه مسجد نصریه تبریز آویخته و آتش زدند، قاضی جهان بار دیگر در وزارت استقلال یافت و پانزده سال در این سمت باقی ماند. در پایان عمر، چون از حرکات شاه طهماسب (که می خواست شخصا به دفاتر دخل و خرج ممالک برسد) استشمام بی مهری کرد از خدمت استعفا نمود و شاه هم از خدا خواسته بی درنگ استعفای وی را پذیرفت و پشیمانی قاضی جهان از تقدیم استعفا سودی نبخشید.
قاضی جهان در سال 956 هجری قمری در گذشت و در شاهزاده حسین (امامزاده) قزوین به خاک سپرده شد، ماده تاریخ وفاتش را چنین یافتند:
بکاهی چو آحاد قاضی جهان           بیا بی ز تاریخ مرگش نشان

بدین معنی که « قاضی جهان » به حســـاب ابجد970 می شـــود و چــــون از آن رقــــم 14 (دوالف =2وح=8ود=4) یعنی آحاد نام مذکور را کم کنیم عدد 956 یعنی سال وفات قاضی جهان بدست می آید. لذا از آنچه گفته شد و با توجه به اسناد دیگر، این مسئله در ذهن تداعی می شود که وی هیچگونه نسبتی با مردم این دیار نداشته و فقط تشابه اسمی داشته است.

زمین شناسی منطقه قاضی جهان

ژئومورفولوژی قاضی جهان

در مورد زمین شناسی قاضی جهان و کنکاش در رابطه با مورفولوژی و ژئومورفولوژی این منطقه به تحقیقـاتی که در کتـاب آذربایجان شناسی در مورد زمین شناسی آذرشهر انجام پذیرفته و اشاراتی به گسل ها، رسوبات، لایه ها و سنگ های اطراف آن از جمله قاضی جهان گردیده اکتفا می کنیم. منطقه قاضی جهان علاوه بر سنگهای رسوبی از مواد مختلف آتشفشانی حاصل از توده های آتشفشانی قله سهند از جمله مواد پیروکلاستیک (آذر آواری)و گدازه ها و خاکستر و شن های آتشفشانی سهند پوشیده می باشد . قسمت های غرب،شمال غرب و جنوب غربی شهرستان آذرشهر از کویر(پلایا) دریاچه ارومیه پوشیده می باشد. کناره های غربی قاضی جهان که مشرف به همین دریاچه می باشد بیشتر از سیلت ، نمک، گل های یدی و کلردار که جنبه شفا بخش دارند تشکیل شده که در مجموع جزواراضی دوران چهارم محســـوب می شود. تنها سنگ رسوبی قابل ملاحظه دوران چهارم (کواتریز)مربوط به رسوبات آهکی ،توف های آهکی ، تراورتن و مرمر سفید می باشد، این رسوبات با رنگ قرمز و سرخ فام و صورتی رنگ ازحوالی گوگان شروع و پس از گذر از جنوب غربی قاضی جهان تا روستای داشکسن، سرتاسر غرب آذرشهر در دست راست جاده آذرشهر به مراغه را پوشانیده و معادن سنگ زیادی را به خود اختصاص داده است عمده ترین این تراکمات از فعالیت های چشمه های معدنی نظیر چشمه قزل داغی (شور سو) حاصل شده است. این رسوبات تراسهائی با سطح مسطح وهمواری را تشکیل داده که در آنها گسل هائی هم ناشی از خشک شدن تراکمات بوجود آمده است از آنجمله گسلی که سر تا سر قزل داغ را بریده است توف های آتشفشانی و شن آتشفشانی وگل های آتشفشانی وسایرفرآورده های تجزیه ای سنگ های آتشفشانی از قبیل رس ها و ماسه ها و خاکها و مخروط افکنه های فراوان در حاشیه توده سهند کوههایی را گویند که دارای چین خوردگی های منظم نبوده و لایه های در هم و بر هم داشته باشند به دوره کواترنر یا دوران چهارم نسبـــت داده می شود. رسوبات ریزدانه و نرم همراه با شن های آتشفشانی فراوان که از رس ـ مارن ـ شن و بعضـاً «کنلگومرا» تشکیـل شـده به چشــم می خورد، این اراضی، حواشی قاضی جهان را پوشانیــده است، این تراکمـات بصــورت تـــراس های طویلی است که در بین آنها در دره هائی نه چندان عمیق ولی باز و وسیـع قــــراردارد که دره ها و شیارهای چندی کناره های آنها را در هم گسیخته است.

توابع قاضی جهان

توابع قاضی جهان

• خان امیر
روستای خان امیر در 3 کیلومتری آذرشهر در ناحیه و جلگه ای معتدل و کوهستانی واقع گردیده است که در حدود 1400 متر از سطح دریا ارتفاع دارد که بیش از 1500 نفر جمعیت دارد. مردم آن به کشاورزی و دامداری اشتغال داشته و غلات ، حبوبات و بادام از محصولات کشاورزی آنان می باشد.

• فیروزسالار
این روستا در 2 کیلومتری قاضی جهان واقع شده و با 700 خانوار تعداد 2500 نفر جمعیت دارد.فیروزسالارجزوآبادیهای بزرگ وپرجمعیت منطقه می باشدکه باغ معروف« قم باغی» در آن قرار گرفته است.
فیروزسالار 1320 متر از سطح دریا ارتفاع داشته و مردم آن بیشتر به کشاورزی، باغداری، دامداری، قالیبافی و کارگری اشتغال دارند. فرآورده های کشاورزی آن را گندم، پیاز، سیر، سیب زمینی، ذرت، لوبیا و یونجه تشکیل داده و دارای خانه بهداشتی مجهز، کتابخانه ای بزرگ، تعاونی روستایی و پایگاه مقاومت بسیج می باشد که خانه های آن مجهز به برق، آب، تلفن و لوله کشی گاز می باشد.

• دیزج آقاحسن
دیزج آقاحسن همچنانکه از نامش پیداست در گذشته بعنوان یک دژ و قلعه ای با دیوارهای بلند بوده و بعنوان مأمن و پناهگاهی برای مردم منطقه بخصوص قاضی جهان در مواقع حمله مهاجمان و یاغیان اکراد و همچنین بعنوان دروازه ورودی قاضی جهان از طرف دهخوارقان به حساب آمده واینک به قاضی جهان پیوسته وازمحلات آن محسوب می گردد.
دیزج آقاحسن با 55 خانوار و 216 نفر جمعیت 1340 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و دارای یک مسجد، گورستان، مدرسه مخروبه و کارگاه حوله بافی و پتوبافی می باشد. مردم آن عمدتاً کشاورز و دامدار بوده و فرآورده هایی همچون گوجه فرنگی، سیب زمینی ، سیب و گلابی دارند.

• غله زار
این روستا در جنوب قاضی جهان و درست در پای کوه قیزیل داغ واقع گردیده و با 1350 متر ارتفاع از سطح دریا دارای 148 نفر جمعیت می باشد. غله زار به دلیل قرار گرفتن در جلگه ای سرسبز و کوهستانی محل مناسبی برای کشاورزی بوده و محصولات صیفی کاری آن اعم از سبزیجات، خیار، گوجه فرنگی، سیب زمینی ، سیر و پیاز در تأمین مایحتاج غذایی شهرستان آذرشهر نقش باالفعلی دارد.

• ینگجه
این روستا در 2 کیلومتری آذرشهر واقع شده و 600 خانوار در آن زندگی می کنند. ینگجه 1860 متر از سطح دریا ارتفاع داشته و بیش از 2000 نفر جمعیت دارد. کوه ورزان در یک کیلومتری شمال خاور آن و نیز غاری قدیمی که گاز گوگرد از آن متصاعد می شود در آن واقع شده است. ینگجه قدیمی ترین روستای قاضی جهان است که قدمتی چند هزار ساله دارد. مردم ینگجه به کار کشاورزی، باغداری، دامداری، پرورش زنبورعسل، قالی بافی و دادوستد مشغولند و از فرآورده های کشاورزی آن می توان به گندم، سیب زمینی، بادام و گردو اشاره نمود که وجود سد و دریاچه ینگجه در قسمت جنوب شرقی آن در توسعه کشاورزی و رونق آن نقش داشته است.
این روستا 4 مدرسه، خانه بهداشت، 7 مسجد، فروشگاه تعاونی، استادیوم ورزشی، مخابرات، پادگان مهندسی سپاه پاسداران و دهها کارگاه گونی بافی را در خود جای داده است.

• اخی جهان
این روستا در شمال غربی قاضی جهان واقع گردیده و در واقع نسبت برادری با قاضی جهان دارد. پیوندهای زیادی بین این دو منطقه چه در گذشته و چه در وضع فعلی وجود داشته و دارد و راه زیرزمینی مخفی بین دو آبادی درگذشته بیانگر وابستگیهای عمیق و حاکی از تمایلات و تعلقات اجتماعی زیادی بین آن دو بوده و هست. روستای اخی جهان با 500 خانوار و در حدود 2280 نفر جمعیت در 4 کیلومتری شمال باختر آذرشهر قرار گرفته است که 1340 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
این آبادی در جلگه ای با هوای معتدل و نیمه خشک همچون قاضی جهان واقع شده و کار و پیشه مردم آن عمدتاً کشاورزی، دامداری، قالیبافی و کارگری بوده و گندم، سیب زمینی و گوجه فرنگی از فرآورده های کشاورزی آن می باشد.
روستای اخی جهان دارای کتابخانه ای مجهز و بزرگ، خانه بهداشت، شرکت تعاونی روستایی، پایگاه مقاومت بسیج و مخابرات بوده و خانه های آن به آب، برق، لوله کشی گاز و تلفن مجهز می باشد.

• دستجرد
این روستا در 7 کیلومتری آذرشهر و در قسمت شمال گوگان واقع گردیده است که با بیش از 2000 نفر جمعیت از توابع قاضی جهان می باشد. این روستا دارای مرکز مخابرات، مدرسه، مسجد بزرگ و پایگاه مقاومت بسیج بوده و مردم آن به کشاورزی و قالیبافی اشتغال دارند.

معرفی کتاب قاضی جهان در گذر تاریخ

 معرفی  کتاب قاضی جهان در گذر تاریخ

  

قاضی جهان در گذر تاریخ (فرهنگ، آداب و رسوم و جلوه‌های طبیعی و هنری)

نویسنده : کاظم ‌زاده ‌قاضی‌جهانی – وحید

به همت :انجمن کتابخانه امام علی(ع) قاضی جهان

ناشر:  احرار

زبان اصلی: فارسی

نوع چاپ: چاپی

قطع : وزیری

جلد : شومیز

عکاس : ابراهیم - نویدقاضی‌جهانی

محل نشر : تبریز

تاریخ نشر : ۱۳۸۳/۱۲/۱۹ - ۲۰۱۱-۰۶-۱۴

رده دیویی : ۹۵۵.۳۲۲

تعداد صفحه : ۲۲۴

نوع اثر : تالیف

شماره کنگره : DSR۲۱۱۳/ف‌لا۱۴ک۲

نوبت چاپ : اول

تیراژ : ۱۰۰۰

شابک : ۹۶۴-۵۸۸۸-۸۰-۸

قیمت :  50000 ریال

در این کتاب  دهستان قاضی جهان از توابع آذرشهر واقع در استان آذربایجان شرقی ذیل هفت مبحث اصلی با این عناوین معرفی شده است:

موقعیت جغرافیایی و طبیعی‌

موقعیت تاریخی و باستانی

ویژگی‌های اقتصادی

ادارات، سازمان‌ها و مراکز خدماتی‌

خصوصیات جمعیتی، اجتماعی و آداب و رسوم‌

تاریخ آموزش و فرهنگ

مشاهیر، مشایخ، نخبگان و هنرمندان.

 کتاب با تصاویر برخی شخصیت‌های نامبرده در متن نیز اماکن تاریخ و مناظر طبیعی همراه است. 

 

فهرست مطالب

مقدمه ......9

موقعیت جغرافیایی وطبیعی

موقعیت جغرافیایی ........................13

توابع قاضی جهان ..........................14

زمین شناسی و ژئومورفولوژی .....16

کوههاوپستی وبلندیها.....................17

وضعیت بارندگی ونزولات آسمانی ......................................17

بادها ...........17

چشمه ها،قنوات وچاهها ................18

شرایط اقلیمی وآب وهوایی ..........20

رودخانه ها.21

قوری دره وتهدیدسیلاب های فصلی آن ...........................22

زلزله درقاضی جهان ......................23

موقعیت تاریخی وباستانی

وجه تسمیه وسابقه تاریخی ..........27

مهاجرت مردم ایلانجی ..................30

قاضی جهان دردوره جنگ های ده ساله ایران وروس ....32

قاضی جهان وانقلاب مشروطیت ..35

قاضی جهان درحمله سال 1326هـ .ق روسیه به آذربایجان ................................37

کشف حجاب رضاخانی وعکس العمل مردم .....................37

قاضی جهان درحمله دوم روسیه به ایران ........................38

قاضی جهان وغائله خودمختاری آذربایجان.......................39

گرانی وقحطی های مختلف .........40

رویدادهای انقلاب اسلامی ونقش مردم .............................42

جنگ تحمیلی ونقش مردم ..........46

آثارتاریخی وباستانی

مقبره الاولیاء ....................................57

تپه های باستانی .............................59

مسجدسنگی (داغ مسجدی ) ......60

آسیاب صمدخان ............................60

گورستان های قدیمی ...................61

پیکره اژدها ......................................61

دالان نوزالی (نوروزعلی ) ..............62

مسجدجامع .....................................62

علم یاتدی .......................................64

حمام میرزامقصود( بالاحمام ) ....66

حمام حاج تقی (بیوک حمام ) ...66

بقعه میرزامحمدقره سی ...............67

ویژگیهای اقتصادی

محصولات کشاورزی .....................71

دامداری ومرغداری ........................75

فرش وصنایع دستی ......................75

حوله وپتوبافی .................................76

کارخانه کفش ..................................76

کارخانه موزاییک وکاشی................76

ادارات،سازمان هاومراکزخدماتی

شورای اسلامی ................................79

شورای حل اختلاف .......................81

شبکه برق وتاریخچه انتقال برق .81

سابقه دفترنمایندگی پست ...........83

شبکه آبیاری قاضی جهان ............84

شبکه بهداشت .................................85

مرکزبهزیستی ..................................86

پایگاه مقاومت شهیدمطهری ........87

مرکزمخابرات شهیدجعفرعبدلی ..87

تربیت بدنی ......................................88

آسیاب آردقاضی جهان ..................90

شرکت تعاونی ..................................90

خصوصیات جمعیتی ،اجتماعی وآداب ورسوم

جمعیت ومشخصات انسانی ..........93

دین ومذهب .....................................94

لهجه وزبان .......................................94

اصطلاحات ترکی رایج ....................95

ویژگیهای منحصربه فرد.................97

مثل های رایج (آتاباباسوزلری )....99

باورهای عامیانه ..............................109

عجایب وافسانه ها.......................110

بازیهای محلی .............................111

خوردنیهاوغذاهای محلی ...........116

مراسم خواستگاری .....................118

مراسم ورسوم تولدنوزاد...............121

سوگواری .......................................122

چیلله گئجه سی .........................123

برنامه شب چره ...........................124

چهارشنبه سوری آخرسال ........124

نوروزباستانی ................................125

سیزده بدر.....................................126

عیدغدیرخم .................................126

لیله الرغائیب ...............................126

رمضان درقاضی جهان ..............127

محرم و صفر در قاضی جهان ..127

تاریخ آموزش وفرهنگ

مکتب خانه ها...............................146

پیدایش مدارس جدید................147

وضعیت سوادوعلم آموزی ..........151

کتابخانه شهیدبهشتی ................152

کتابخانه عمومی قاضی جهان ..153

مشاهیر،مشایخ ،نخبگان وهنرمندان

پیرخواجه .......................................159

شیخ جهان ....................................160

آیت الله ملامحمدفقیه..................160

آخوندملااصغر(کاظم زاده )..........160

آخوندمیرزامقصودفقیهی .............160

آخوندملاکاظم (کاظم زاده )........161

آخوندحاج ملاولی جناب زاده ....161

حجت الاسلام والمسلمین ملاحسینقلی محمدعلی زاده .....................................162

آخوندملاابراهیم ملائی .................162

حجت الاسلام والمسلمین میرزااسدالله محمدی ...........163

حجت الاسلام والمسلمین میرزامحمدکاظم کاظم زاده .......................................164

ملااحمدشیخ مؤذن ......................166

حجت الاسلام والمسلمین حاج میرزاعبدالله وثوقی ......166

حجت الاسلام میرزاعلی اصغرتاروردی ............................167

شیخ علی شیخ علی زاده ............169

حجت الاسلام میرزااحمدمحمدعلی زاده ........................170

حجت الاسلام حاج میرزامحمدعلی ملائی.......................171

حجت الاسلام والمسلمین حاج میرزاعلی صالحی ........172

حجت الاسلام حاج میرزامجیدجعفری ............................173

حجت الاسلام والمسلمین ناصرنعمت پور........................174

حجت الاسلام  حاج میرزامحمدحسین فخربنابی ........175

آیت الله  سیداسدالله مدنی ........177

آیت الله دکترهاشم هاشم زاده هریسی ..........................178

آیت الله حاج سیدابوالفضل موسوی تبریزی .................180

حجت الاسلام  حاج میرزاعلیقلی اسلامی .....................180

سرکارخانم فاطمه همایون مقدم .....................................181

سرکارخانم سیماحکیمی ...........182

سرکارخانم مهنازباباخانی ..........183

مهندس محمدحسین رنجبری 183

دکتربهرام قاضی جهانی ............184

مهندس اصغرنوید........................185

مهندس محمدرضارنجبری ......185

محمدکاظم زاده .........................186

حاج محمدحسین خلیل نژاد....187

حاج عبدالوحیدجعفرزاده .........192

محمدرضا سلیمانزاده ...............192

مهندس اسماعیل نوید ............194

محسن بالازاده ..........................194

رحیم اسماعیل زاده ................195

علی کاظمی ..............................197

تشکروسپاس..............................198

ضمائم ،اسنادوعکس ها ..........199

منابع ومآخذ..............................224