زبان و لهجه مردم قاضی جهان

v     زبان و لهجه مردم قاضی جهان

     زبان مردم قاضی جهان ترکی آذربایجانی (آذری) است. زبان آذری از ترکیب لهجه  های مختلف ترکی اوغوز، قیبچاق و اویغور یا ترکی شرقی و همچنین ادبیات مغولی پدید آمده است.

     بنا به نوشته هردوت، مورخ مشهور یونانی، مهاجرت ترکان به آذربایجان از زمان ساکاها در قرون 6 و 7 قبل از میلاد شروع شد؛ساکاهااجتماع طوایف مختلف ایرانی و تورانی بوده اند که در دشتهای جنوب روسیه تا اراضی آسیانه میانه سکونت داشتند.

     در قرنهای 5-2 میلادی، طوایف مختلف ترک شامل: هونها،سابیرها،آغاچریها،خزرها،بلغارها،پئچه نکها و قبچاقها،کنگرلوها،اون اوغوزها و ساری اوغوزها به آذربایجان مهاجرت کردند.

     اغلب مؤلفین معتقدند زبان ترکی بعد از آمدن ترکان سلجوقی یعنی از قرن 11 میلادی زبان اکثریت مردم را تشکیل داده و پس از استیلای مغول و مهاجرت ترکان در زمان ایلخانیان در قرن 13 میلادی به شکل زبان عامه مردم این سامان در آمده است.

     زبان شفاهی و ادبی قاضی جهان ترکی آذری است ولی زبان اداری و نوشتاری فارسی دارند.وجود لهجه های مختلف در زبان ترکی در شناسایی محل دقیق زندگی افراد نقش اساسی دارد مثلاً مردم تبریز در انتهای افعال متکلم مع الغیراز حرف«اوخ»، مردم اردبیل از حرف«اوک»، مردم زنجان ازحرف«ایخ»ومردم شهرهای دیگر ازحروفی مانند «اوه»و صدها حرف دیگر در انتهای افعال ترکی استفاده می کنند و معمولاً مردم قاضی جهان لفظ«اوف»را با افعال ترکیب کرده و تلفظ می کنند که این حرف نقش عمده ای در شناسایی مردم این دیاردارد.

دین و مذهب مردم قاضی جهان

v     دین و مذهب مردم قاضی جهان

     مردم قاضی جهان پیرو دین مقدس اسلام بوده و تابع مذهب جعفری اثنی عشر می باشند.

تا قبل از هجوم ترکان و سلجوقیان یعنی اوایل قرن پنجم مردم دهخوارقان و توابع آن مذهب شافعی داشتند. مذهب شافعی از مذاهب چهارگانه(شافعی،حنبلی،مالکی وحنفی) اهل تسنن می باشد که پیشوای آن ابوعبدالله محمدبن ادریس بن عباس بن عثمان بن شافع است که در سال 150 تا 204 قمری زندگی کرده و در مدینه در محضر مالک از شاگردان امام جعفر صادق(ع)تلمذ نموده است. شافعی نخستین فقیه اهل تسنن است که احادیث را ضبط کرد و روش وی در استباط احکام متکی بر کتاب و سنت و ارجاع و آثار قیاس بر آنهاست از میان مذاهب چهارگانه،مذهب شافعی در مسائل فقهی به مذهب جعفری نزدیکتر است.

     با حمله ترکان به دهخوارقان، مهاجمان، مذهب حنفی را که خود از شرق ایران آورده بودند در این ناحیه ترویج کردند. تا ظهور صفویه مردم اکثراً شافعی و عده ای حنفی بودند و بطور کلی بعد از حمله تیمور و ظهور شاه اسماعیل صفوی ،مردم تحت تأثیر مذهب تشیع قرار گرفته و به مرور زمان به این مذهب پایبند شدند. تا سال1340هـ .ش تعدادی از خانواده ها و تجار متمول ارمنی در قاضی جهـان حضور داشتند که می تـوان به افـرادی همچـون آوانـس بوداغیـان و برادرانــش در کارخــانه چهل نـاودان قاضـی جهــان « قیرخ نودان» اشاره نمود. همچنین تعداد محدودی از عزیزان اهل تسنن که عمدتاً کرد زبان هستند بعنوان کارگر در مرغداریها،گاوداریها و کوره های آجرپزی قاضی جهان زندگی آرامی را دارند.

جمعیت و مشخصات انسانی قاضی جهان

v     جمعیت و مشخصات انسانی قاضی جهان

     قاضی جهان به اتفاق دیزج آقاحسن که اکنون به یکی از محلات قاضی جهان تبدیل شده است طبق منابع آمـاری در سـال 1382 تعداد 3667 نفـر جمعیت در قالب 979 خانوار داشته و جمعیت کل دهستان قاضی جهان با توابعش در حدود 14000 نفر می باشد.

     با اندکی تعمق در جدول آماری قاضی جهان در سالهای بین 1345 تا 1382، سیر نزولی نرخ رشد حکایت از وجود یک سلسله مهاجرت های شدید و همچنین کاهش زاد و ولد در سالهای اخیر بوده است.

سال	1345	1355		1365		1370		1372		1382
جمعیت	2429	2846		3332		3482		3513		3667
خانوار	419	497		615		682		795		979
نرخ رشد	59/1		59/1		88/0		44/0		34/0		24/0

جمعیت قاضی جهان به همراه دیزج آقاحسن

     عواملی نظیر هشدارهای مراکز بهداشتی، گرانی و بالارفتن آگاهی های عمومی سبب کاهش زاد و ولد و عواملی نظیر اشتغال، ازدواج و دسترسی به امکانات شهری باعث مهاجرت های زیادی به شهرهای تهران، کرج، قم، تبریز، آذرشهر و گوگان در طی سالهای قبل و بعد از انقلاب گردیده است . بنابه گفته مسئولین خانه بهداشت قاضیجهان از 81 مهاجر سال 82، 25%  به علت ازدواج، 29% به علت یافتن فرصت شغلی، 26% به خاطر زندگی در شهر و خرید خانه و بقیه به علل نامعلومی از قاضی جهان مهاجرت نموده اند، 60%  مهاجرتها داخل استانی و 40% خارج از استان بوده است، در این میان آذرشهر و تبریز در داخل استان و کرج در خارج از استان بیشترین مهاجرین آن را پذیرا بوده اند.

     هرم سنی مردم قاضی جهان در سال 1372 نشان می دهد که جمعیت زیر 20 سال در این سال 44% جمعیت آن را شامل می گردد و جمعیت 20 الی 60 سال در حدود 46% از کــل جمعیــت را تشکیــل می دهد. با توجه به اینکه جمعیت زیر 40 سال 77% جمعیت را تشکیل می دهد لذا قاضی جهان تمام فاکتورهای یک جمعیت جوان در ساختار سنی را داراست و باالطبع این نکته در آینده مسائل و مشکلات مربوط به خود از قبیل اشتغال، ازدواج، آموزش، مسکن و مهاجرت را بدنبال خواهد داشت .هرم سنی از میزان فزونی مردان بر زنان حکایت دارد.

شاهرخ خان و مردم قاضی جهان

شاهرخ خان و مردم قاضی جهان

     می گویند شاهرخ (؟)از شاهزادگان قاجار با خانواده درباری و خدم و حشم از دار الحکومه تبریز به قصد زیارت عتبات عالیات روانه عراق می شود در میان مسیر خویش که از قاضی جهان می گذشته جمعی از بزرگان، ریش سفیدان و معتمدین  قاضی جهان از جهت میهمان نوازی به استقبـال وی و همراهانش در می آیند و اصرار می کنند تا شبی را افتخار داده و میهمان مردم این سامان گردند شاهرخ از آنجایی که مردی فهیم و خوش فکر بود دعوت بزرگان را اجابت نموده و دستور می دهد تا کاروان در قاضی جهان اتراق نمایند.

     ازبخت خوش، آمدن شاهرخ مقارن ماه محرم و صفر بوده و بساط احسان و آبگوشت در مسجد جامع فراهم شده بود لــذا وی و ملازمانش را به مسجد هدایت می کنند زنــان را از طریق یکی از شاه نشین های چهار گانه به طبقه دوم هدایت می کنند و مردان نیز در طبقه همکف مسجد جلوس می نمایند سپس مردم از کوچک و بزرگ، پیر و جوان، صغیر و کبیر، فقیر و غنی وضعیف و قوی در مسجد جامع حاضــر می شوند ، شاهرخ خان وقتی مجلس پیران و بزرگان را مشاهده می کند که همگی با عبا و محاسن آراسته نشسته و در جلوی هر یک بساط قلیان و دود و دم مهیا شده و در این احسان آبگوشت ، همه از کوچک و بزرگ از آن متنعم می گردند ذوق می کند و از جهت اینکه چنین مجلسی را تاکنون ندیده بود و چنین مجلس آرائی زیبا و سفره اندازی مؤدبانه ای برایش تــازگی داشت لـذا از بزرگان قاضی جهان درخواست می کند تا وی نیز همه ساله از فیوضات این چنین احسان خدا پسندی بهره مند گردد  به مجــرد آن ریش سفیدان محل به وی توصیه می کنند تا قطعه زمینی را خریداری نموده و سپس آن را به مسجد جامع وقف نماید لذا وی از این پیشنهاد استقبال نموده و 3 قطعه زمین بزرگ خریداری و از طریق  معتمدین به 3 نفر از اهالی سپرده می شود تا ضمن اینکه به امورات این باغ ها رسیدگی می کنند از عواید ومنافع این باغ ها به مسجدجامع کمک کنند تا ازطرف شاهرخ خان همه ساله درمسجدجامع خیرات دهند.

این ماجرا را جناب آقای حاج محمد پورصادق متولد 1318 ، فرزند حاج علی از زبان پدرش نقل می کند . حاج محمد پورصادق از اعضای هیئت امنای مسجد جامع قاضی جهان بوده که در باز سازی، تعمیر و عقب کشی مسجد جامع زحمات فراوانی کشیده و در ایجاد محراب زیبای مسجد پیشقدم گردید و در این مسیر متحمل فشارهای روحـی و مالـی فراوانـی بــوده است . وی از پیشگامـان عرصـه خـدمت در قاضــی جهان می باشد که در ایجاد کتابخانه های عمومی و شهید بهشتی ،وادی رحمت و غسالخانه قاضی جهان نقش مؤثر و بی مانندی داشته است و در

همه حال در کارهـای عام المنفعه پیشتـاز بوده و مجـلس آرائی توأم با احترام و اکرام وی زبانزد خاص و عام می باشد.

خوردنیها و غذاهای قاضی جهان

v     خوردنیها و غذاهای قاضی جهان

     مردم قاضی جهان همچون سایر نقاط کشورمان دارای غذاهای رنگارنگ و متنوعی هستند ولی چند مورد خوردنی و غذای مخصوص در بین غذاهای دیگر آنان بیشتر خودنمائی می کنند که در این قسمت به ذکر نمونه هایی از آنها اکتفا می کنیم:

کوفته

                                                  

     برای پختن کوفته پیاز را رنده نموده و سبزی خرد شده و لپه و برنج خیس شده را به همراه گوشت، نمک، فلفل،ادویه و تعدادی تخم مرغ با هم مخلوط می نمایند. مقداری زرشک، آلوچه ، تخم مرغ و گردو را در وسط خمیر مخلوط قرار داده و در اندازه های دایره ای شکل قالب می زنند و سپس آن را در داخل آبی که به آن نمک و رب گوجه فرنگی اضافه نموده اند می جوشانند.

آبگوشت

                                                    

     آبگوشت یا معادل محلی آن«شوربا» می باشد که مخلوط نان و آب آن را «تیلته»می گویند. این غذا از ترکیب گوشت، نخـود یا لپـه، سیب زمینـی، گوجه فرنـگی، پیـاز، نمـک، ادویه و رب گوجه فرنگی تهیه می شود.

قورماشورباسی

     این غذا در گذشته مردم قاضی جهان از جمله غذاهایی بوده است که طرفداران زیادی را به خود اختصاص داده بود برای تهیه آن می بایست گوسفندی را سر بریده و ابتدا قویروق(دم) آن را داغ کرده و گوشت گوسفند را پس از جوشیدن آب به درون آن می ریختند پس از اینکه آب در گوشت در اثر تبخیر از میان می رفت روغن حاصل از قویروق را به آن می افزودند تا کاملاً سرخ گردد آنگاه آنها را به ظرفی تحت نام گوپه(خم) می ریختند و در طول زمستان از آن استفاده می کردند قورماشورباسی از ترکیب لپه، قورما، سبزی، برنج و سیب زمینی تشکیل می شود.

ساری شیله

                                                              

     معادل فارسی آن شله زرد است که از ترکیب برنج، شکر، زعفران، دارچین و گلاب تهیه می گردد.

قویماق

     این غذا از آرد، کره، شکر، زعفران و آب تهیه شده و برای بانوان زایمان کرده و زائو خیلی مفید است.

تره ک

     این غذا از پختن روغن، آرد، شکر و زنجبیل مخلوط در یک دیگ بدست می آید که در  ماه رمضان مورد استفاده قرار می گیرد.

شیر برنج

     این غذا که از نامش پیداست از جوشیدن شیر و برنج و گلاب مخلوط بدست می آید و بیشتر با مربا مورد استفاده قرار می گیرد.

پالدا

     این غذا از ترکیب نشاسته، شکر، رنگ شربت و عرق شازپرن تهیه می شود.

هدیک(دیش لیک)

     وقتی بچه ای اولین دنـدان های شیــری خــود را در می آورد مـردم آن را خوش یمن شمرده و به پختن« دیش لیک» اقدام می کنند و بین اقوام و همسایگان پخش می نمایند. و در عوض ، اقوام، کادو و یا هدیه ای مانند پول یا لباس برای بچه ارسال می دارند.

دولمای برگ مو

     وسایـل مورد نیـاز برای تهیه آن لپه، برنج، ادویه، نمک، سبزی، خامه، پیاز سرخ شده ، ماست و برگ مو می باشد.

دولمای بادمجان یا فلفل بزرگ

     این غذا از برنج، لپه، پیاز سرخ شده، فلفل، رب گوجه فرنگی، بادمجان یا فلفل بزرگ و گوشت چرخ کرده تهیه می گردد.

قورودی آش(آش کشک)

     از ترکیب نخود، گندم، برنج، سیب زمینی، پیاز، کلم، هویج، سبزی و کشک تهیه می شود.

آش رشته

     از ترکیب پیاز، سبزی، رشته خام، سیب زمینی، نخود، کلم، کشک و عدس بدست می آید.

دیگر آش ها

     تورشلی آش ـ اوماج آشی ـ آبغوره آشی

کله جوش

     این غذا از ترکیب گوشت با کره و کشک بدست می آید.

یتیمچه

     این غذا از ترکیب بادمجان،. پیاز، سیب زمینی، ادویه، نمک و فلفل بدست می آید.

سمنی(سمنو)

                                                                   

     از ترکیب گندم و آرد بدست می آید.

حلوا

     از ترکیب آرد، شکر، زعفران و آرد برنج بدست می آید.

خاما شورباسی

     از ترکیب پیاز سرخ شده، لپه، برنج، سیب زمینی، سبزی، تخم مرغ، گوجه فرنگی، ادویه، روغن و  خامه تهیه می شود.